FEN BİLİMLERİ DERS UYGULAMALARINDA "LABORATUAR UYGULAMA ÖĞRETMENİ"

Özet
    Laboratuar uygulamalarının fazla zaman almasından yakınarak hazırlık aşamasında ve yaparken zorluğundan yakınan fen öğreticileri daha kısa zaman alan ve daha az uygulama içeren bir öğretim metodu tercih etmektedirler. Yaptığımız araştırmalarda ise laboratuar kullanımının gerekli görüldüğü konularda öğretim yönteminin uygulamasız ve laboratuar kullanımının yetersiz olduğu anlaşılmıştır. Bu çalışmaya Denizli il ve ilçelerinden rasgele seçilen okulların Fen Bilimleri (Fizik, Kimya, Biyoloji, Fen Bilgisi) öğretmenleri katılmıştır. Araştırmanın sonucunda dersin branş öğretmeni yerine uygulamalarda ayrı bir "laboratuar uygulama öğretmeni" nin görevlendirilmesinin Fen Bilimleri Eğitimi açısından daha faydalı olacağı çözüm olarak sunulmuştur.
    Anahtar Kelimeler: Laboratuar, fen eğitimi, laboratuar ve öğrenme, laboratuar öğretmeni.

Giriş
   Yaşadığımız Dünya yeni bir bin yıla geçiş yaparken hızlı teknolojik gelişmelerin gerçek kaynağının fen bilimleri olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir. Fen bilimlerinin gelişmesi ise laboratuar araştırmalarına dayanmaktadır.
Laboratuarlarda yapılan bilimsel keşifler ve buluşlar geliştirilerek toplumun hizmetine sunulmaktadır. Günümüz Türkiye 'sinde laboratuarlara, genç nesillerin araştırmacı bir ruhla yetiştirilmesi için özel bir önem verilmelidir. Laboratuar öğretilmek istenen bir konu veya kavramın öğrenciye uygulama yaptırılarak ya da göstererek öğretilmeye çalışıldığı ortam olmalıdır. Laboratuarlı öğretimin amacı, olayların denenerek, sonuçlarının gözlenmesidir
   Fen bilimlerinde bir kavramın en iyi şekilde anlaşılabilmesi, kavramın kuramsal olarak anlatımının yanında, deneysel olarak da bizzat öğrenci tarafından doğrulanmasıyla mümkün olur. Böylece öğrenci teorik olarak öğrendiklerini, deneysel olarak da gözlemek suretiyle kalıcı bilgiler edinir. Öte yandan öğrencinin bir konuyu iyi anlayabilmesi için ise öğretmenin konuya hakim olup öğrenciye iyi aktarabilmesi gerekir. Bunun yolu da öğretmenin, öğrenciyi kuramsal ve deneysel bilgilerle karşı karşıya getirmemek için bu bilgileri nasıl aktarabileceğinin hazırlığını yapmasıdır
Günümüzde temel bilimlere önem veren ülkelerin hızla geliştiğini, önem vermeyenlerin ise yerinde saydığını görüyoruz. Bu nedenle bu alanlara daha fazla eğilerek, çağın gerektirdiği teknoloji ile bağdaştırmalıyız. Bu da fen eğitiminin, araştırmaya, yaparak-yaşayarak öğrenmeye yönelik uygulamaları ile mümkündür.
İnsanlar öğrendiklerinin çoğunu görsel olarak öğrenirler. Fen bilimleri de pozitif bilimlerden olması nedeni ile, öğrencilere yaşadıkları çevreden somut örnekler vererek fen bilimleri sevdirilmeli, laboratuar çalışmaları ile de öğrendiklerini uygulama olanağı sağlanmalıdır
    Bu bilgiler ışığında fen bilimleri öğretmenlerinin çağın gereği olarak dersleri laboratuar destekli işlemeleri gerekmektedir. Bu çalışmada ilköğretim ve ortaöğretim fen bilimleri (Fizik, Kimya, Biyoloji ve Fen Bilgisi) öğretmenlerinin laboratuar uygulamaları ile ilgili düşüncelerini saptamaya çalıştık. Çalışma sonunda laboratuar uygulamalarının dersin öğretmeni yerine "laboratuar Rehber Öğreticisi" tarafından işlenmesinin öğrenci ve öğrenme açısından daha faydalı olacağı anlaşılmıştır.

Amaç
    Bu çalışmada ilköğretim ve liselerde Fen Bilimleri derslerinin işlendiği laboratuarların durumu, öğretmenlerin laboratuar uygulamalarına verdikleri önemin saptanması ve laboratuar uygulamalarında karşılaşılan problemlere çözüm getirebilecek bulgulara ulaşmak amaçlanmıştır.

Yöntem
    2000-2001 öğretim yılında Denizli il ve ilçelerinde rasgele 19 okul belirlenmiştir.
Araştırma evrenini oluşturan okulların 13 tanesi ilköğretim ve 6 tanesi lise düzeyinde görevli
Fen Bilimleri (Fizik, Kimya, Biyoloji ve Fen Bilgisi) öğretmenine, hazırlamış olduğumuz anketler uygulanmıştır (4). Araştırma yapılan okulların laboratuarları ve laboratuar araç-gereçleri incelenerek kısa notlar tutulmuştur. Fen bilimleri dersini okutan 14 öğretmene yapılandırılmamış mülakat uygulanmıştır. Mülakatlarda öğretmenlere laboratuar çalışmalarının ne ölçüde yapıldığı, yapılan laboratuar çalışmalarının yeterli olup olmadığı, okullarında laboratuarlardaki araç-gereçlerin yeterli olup olmadığı, öğretmenlerin laboratuarları az veya hiç kullanmama sebepleri hakkındaki görüşleri sorulmuştur.
   Öğretmenlerin ve okul idarecilerinin görüşlerindeki samimiyetlerine ve verdikleri bilgilerin doğruluğuna inanılmaktadır.

Bulgular
Araştırma evreninin %32'ini liseler %68'ini ise ilköğretim okulları oluşturmaktadır. Uygulama yapılan liselerin ve ilköğretim okullarının tümünde fen laboratuarı bulunmakla beraber araç-gereçlerin yetersiz olduğu olanların da kullanılmadığı anlaşılmıştır.
    Öğretmenlerle yapılan görüşmelerde ve uygulanan anketlerde sorulan "Laboratuarları öğretim yılı boyunca hangi sıklıkla kullanıyorsunuz?" sorusuna verilen cevaplarda; tabloda görüldüğü gibi (tablo-1) öğretmenlerin %43'ünün farklı sebeplerden dolayı laboratuar uygulaması yapmadığı ortaya çıkmıştır. Bu sebeplerin başında ders sürelerinin yetersiz olduğu, sınıfların kalabalık olmasından dolayı öğrencilerin kontrolünün zor olduğu, öğrenci sayısına yetecek kadar araç gerecin olmaması ve farklı sınıfların derslerinin çakışması yer almaktadır.

  Öğretmenlere yine anketlerde sorulan "Laboratuarınızda gerekli olupta mevcut olmayan malzemeleri işaretler misiniz?" sorusuna 12 kalem laboratuar malzemesi cevap seçeneği olarak sunulmuştur.
   Bunlardan Petri Kabı, Dinamometre ve Elektroskop'un araştırma yapılan bütün okulların laboratuarlarında bulunmasına rağmen işaretlendiği, Ataşman ve Lanset 'in hiçbir okulda bulunmamasına rağmen işaretlenmediği görülmüş, buradan da öğretmenlerin laboratuar malzemelerini yeteri kadar tanımadıkları anlaşılmıştır. Buradan çıkan sonuca dayanarak okul idarecileri ve eğitim araçları merkezi çalışanları ile yapılan görüşmelerde Fen Bilimleri öğretmenlerinin, laboratuar araç-gereçlerinin kullanımı hakkında yeterli bilgiye sahip olmadıklarından dolayı eksik ve yetersiz olan malzemelerin tedarik edilmesi konusunda bilgi alışverişi yapamadıklarından rahatsızlık duydukları belirtilmiştir.
  Öğretmenlerle yapılan görüşmelerde mesleklerinin ilk yıllarında genellikle laboratuar çalışmalarını düzenli olarak yaptıkları ve yaptırdıkları, her nedense öğretmenlik tecrübeleri arttıkça laboratuar çalışmalarından giderek uzaklaştıkları ve daha zahmetsiz bir yöntemi tercih ettikleri görülmüştür. Sebebi öğretmenlere sorulduğunda, eğitim sisteminin ve okuldaki uygulamaların kendilerini laboratuardan uzaklaştırdığını ve deney yapmadıklarını belirtmektedirler. Ayrıca bu öğretmenlere fen bilimleri dersinin deneysiz ve laboratuarsız işlenmesi hakkındaki fikirlerini sorduğumuzda kendileri de anlamsız ve eksik bulduklarını belirtmişlerdir.
    Öğretmenlere ve idarecilere sorulan "Fen deneylerini sizce kimler uygulamalı?" sorusuna verilen cevaplarda tabloda görüldüğü gibi öğretmenlerin %55'i deneylerin ayrı bir laboratuar öğretmeni rehberliğinde

  öğrencilere uygulatılmasının daha faydalı olacağı yönünde görüş belirtmişlerdir.

Sonuç ve Öneriler
Bu bulgulardan elde edilen sonuca göre fen bilimleri eğitiminin uygulamasız (deney ve gözlem) yeterli, doyurucu ve tatmin edici olmadığı anlaşılmaktadır. Uygulanan anketler sonucunda bu durum; öğretmenlerin laboratuar uygulamaları ve araç gereç kullanımı konusunda yeterli bilgiye sahip olmadığı ortaya çıkmaktadır. Yine bu çalışma sonuçlarından elde edilen bulgulara göre uygulama derslerinin, bu alanda yetiştirilmiş ve laboratuar konusunda uzmanlaşmış rehber öğretmenler tarafından işlenmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Bu sayede laboratuarların sorumluluğu tek bir öğretmen üzerinde olacağından, gerek deneylerin hazırlanması ve programlanmasında, gerekse eksik deney malzeme ve materyallerinin belirlenip temin ve muhafaza edilmesi esnasında yaşanan güçlükler ortadan kalkmış olacaktır. Ayrıca bu düzenlemenin yapılabilmesi için fen bilimleri (Fizik, Kimya, Biyoloji ve Fen Bilgisi) derslerinin uygulama ve teorik olarak birbirinden ayrılması, ders saatlerinin yeniden düzenlenip, uygulamalar için ayrılan sürenin arttırılması gereklidir.

Kaynaklar;
**1 Kavcar, N. , Erol, M. (1998). Fizik Deney Yöntemi, Yaklaşımları ve Uygulama Örneklerine İlişkin Bir Araştırma. III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, KTU, Trabzon
**2 Akdeniz, A. R., Çepni, S., Azar, A. (1998). Öğretmen Adaylarının Laboratuar Kullanım Becerilerini Geliştirmek İçin Bir Yaklaşım. III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, KTU, Trabzon
**3 Gezer, K., Köse, S., Sürücü, A. (1998). Fen Bilgisi Eğitim ve Öğretiminin Durumu ve Bu Süreçte Laboratuarın Yeri. III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, KTU, Trabzon
**4 Akgün, Ş. (1998) Okullarımızda Fen Bilimleri Dersine Olan İlginin Azalma Sebepleri. III. Ulusal Fen Bilimleri Eğitimi Sempozyumu, KTU, Trabzon
**5 Çepni, S., Akdeniz, A. R., Ayas, A. (1995) Fen Bilimleri Eğitiminde Laboratuarın Yeri ve Önemi. Çağdaş Eğitim Dergisi. Sayı206 S.24-28
**6 "İlköğretim Fen Öğretimi", YÖK/Dünya Bankası M.E.G.P. Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi Dizisi. Ankara-1997
**7 "Fizik Öğretimi", YÖK/Dünya Bankası M.E.G.P. Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi Dizisi. Ankara-1997
**8 Zor, L. (1999) Laboratuar Uygulamaları ve Fen Öğretiminde Güvenlik. T. C. Anadolu Üniversitesi Yayınları. Eskişehir.

Erhan EKİCİ, Fatma TAŞKIN EKİCİ, Muhammet UŞAK, Kutret GEZER