Yapay DNA

ABD ’li bir grup araştırmacı,her canlının doğal alıtım şifresi olan DNA ’yı,yapay yeni eklerle "zenginleştirmeye"çalışıyor.Hedefleri,bu yolla şimdiye değin doğada hiç görülmemiş proteinler elde etmek. Yalnızca RNA (ribonükleik asit)taşıyan bazı virüsler dışında ,tüm canlı organizmalar,genetik bilgilerini hep aynı dört bazdan oluşan,yangın merdiveni gibi sarmal biçimde birleşmiş DNA (deoksiribonükleik asit)dizelerinde taşırlar.Bu bazlar,adenin,timin, sitozin ve guaninden oluşuyor.

  Bunlardan adenin,yalnızca timin;sitozin de yalnızca guaninle birleşiyor.Bazlar,kodon adı verilen üçlü dizeler oluşturuyor.Her kodon da doğada bulunan 20 amino asitten birini seçerek protein zincirlerine ekliyor.La Jolla ’da (California)bulunan Scripps Araştırma Enstitüsü moleküler biyologlarından Floyd Romesberg başkanlığındaki ekip,orijinal dört DNA bazına sentetik yeni bazlar ekleyerek kodon modeli sayısını arttırmayı denemiş.Araştırmacılara göre bu yeni odonların yapay amino asitler üretmeleri, bunların da yepyeni proteinler oluşturmaları gerekiyor. Gerçi doğal olmayan bazlarla yapılan deneyler,1980 ’li yıllara değin gidiyor;ama şimdiye kadar bunların eklen- diği DNA örnekleri hep ararsız duruma dönüşmüş.Romesberg ve ekibiyse, bu engeli aşmış görünüyor.Araştırmacıların oluşturduğu 20 yapay baz,tıpkı doğalları gibi şekerlere bağlanıp nükleosid oluşturmuş.Ekip daha sonra bu yapay bazlardan birini,tek bir DNA şeridine eklemiş.DNA ’nın endini kopyalama sürecinde polimeraz denen enzimler,tek şerit halinde dizili kalıpları okuyup,gerekli bazları ekleyerek çiftler oluştururlar.

  Örneğin,adenini timine,sitozini guanine bağlarlar.Doğal olmayan bir bazsa,değişik biçimde olduğundan gene değişik bir bağ kurar. Daha önceki araştırmalarda polimerazların bu yapay bazları da gene yapay çiftlere bağladığı görülmüş.Ancak arşılaşılan sorun,bu yapay çiftin, DNA ’nın kopyalanma sürecini durdurması. Sorunu aşmak için ekip,değişik yapıdaki polimerazları,yapay bazlarla deneyerek sonunda sistemi durdurmadan işleyen bir model elde etmiş.Deney sonunda opyalama işleminin,yapay baz çiftinde kesilmeyerek sürdüğü görülmüş.Ancak,araştırmacılar sınama ve yanılma yöntemiyle çalıştıklarından süreç ağır işliyor.

  Ekibin en son amacı,yapay DNA ’yı bakterilere aşılayarak,hücre etkinliklerini kesintiye uğratmadan yeni kodonların okunup kopyalanmasını sağlamak.Hedef gerçekleşirse,tıpta ve kimya sanayiinde kullanılabilecek yepyeni proteinler elde edilebilecek.
Kaynak:Bilim ve Teknik Dergisi