Ekosistemler, canlı ve cansız varlıklardan oluşurlar. Bütün ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar bulunmasına rağmen ekosistemlerdeki cansız varlıkların özellikleri birbirinden farklıdır. Farklı ekosistemlerin farklı özelliklere sahip olmasının nedeni, ekosistemleri oluşturan cansız varlıkların özelliklerinin birbirinden farklı olmasıdır. Ekosistemlerdeki cansız varlıkların özelliklerinin farklı olması nedeniyle ekosistemdeki canlı çeşitliliği değişir.
▪ En fazla canlı çeşitliliği yağmur ormanlarında bulunur.
▪ İklim şarları zorlaştıkça canlı çeşidi ve sayısı azalır.
a) Su :
Yeryüzünün 3/4`ünü oluşturan 3 atomlu moleküllerdir. Akıcı, kararlı, çözücü ve taşıyıcı özelliklere sahip olan su canlı yaşamını doğrudan etkiler. Hücrelerin ortalama %65`ini su oluşturur. Su, canlı yaşamında sindirim, solunum, boşaltım, dolaşım, fotosentez, beslenme gibi pek çok yaşamsal olayda etkili olur. Havadaki nemi oluşturarak aşırı ısınma ve soğumayı önler.
Bütün canlılar su kullanmak zorunda olduğu için, yeryüzündeki su miktarı canlıların dağılımını belirler.
Ekosistemdeki su oranının değişmesi o ekosistemdeki canlı sayısını değiştirir.
b) Sıcaklık :
Güneşin ışık etkisiyle yeryüzüne ulaşan ısının ortalama değerine sıcaklık denir. Çevredeki ısı miktarına göre sıcaklık artar ve azalabilir. Canlı yaşamı için son derece önemli olup hücrelerdeki (enzimlerin gerçekleştirdiği) kimyasal tepkimelerin gerçekleşmesi için sıcaklığın belli bir değerde olması gerekir.
Canlılar, kendi vücut sıcaklığına uygun bir çevre sıcaklığında yaşarlar. Bu nedenle sıcaklığın değişmesi canlıların yeryüzündeki dağılışını, çoğalmasını ve ömrünü yani canlı sayısını değiştirir.
c) Işık :
Işık, güneş enerjisinin yayılmasıyla oluşur. Üzerinde taşıdığı enerji canlıların temel enerji kaynağını oluşturur yani yeryüzündeki enerjinin temel kaynağı ışık enerjisidir. Bir ekosistemdeki güneş ışığının azlığı veya çokluğu o ekosistemdeki canlı sayısını ve çeşidini etkiler.
Işığın şiddeti ve süresi ekosistemdeki, yeryüzünün ısınmasında, yağışların oluşmasında, rüzgârların oluşmasında, iklimin belirlenmesinde, yeşil bitkilerin fotosentez, terleme, çimlenme ve çiçeklenme süresinde etkili olur.
Güneş ışığının yeryüzündeki dağılımı farklı olduğu için her bölgedeki ışığın etkisi de farklıdır ve farklı iklim şartlarının oluşmasına neden olur. Bu nedenle ışık canlıların doğadaki dağılımını yani ekosistemleri değiştirebilir.
d) Toprak :
Yerkabuğunun en üst katmanına toprak denir. Toprak milyonlarca yıllık bir süreç içinde büyük kaya kütlelerinin parçalanmasıyla oluşmuştur. İçerisinde taş, kum, kil, mineral, su, hava, mikro organizmalar ve canlı kalıntıları bulunur. Canlı organizmalar toprağın üzerinde ve içinde yaşayabilirler.
Canlılar su ve mineral ihtiyacını doğrudan topraktan karşılarlar. Toprağın yapısı ve çeşidi, üzerinde yaşayacak bitkilerin türünü etkiler. Bitkinin gelişmesi ve fotosentez yapabilmesi için gerekli su ve minerallerin bulunduğu ve bitkilerin tutunduğu toprak miktarının ya da içerdiği maddelerin azalması bitki sayısını dolayısıyla ekosistemleri değiştirir.
(Humuslu topraklar en verimli topraklardır. Yapısında bitki yaşamı için önemli olan çeşitli mineralleri bulundurur.).
e) İklim :
Uzun zaman sürecinde, bir bölgeyi etkileyen atmosfer şartlarına iklim denir.
Bir bölgedeki ışık, sıcaklık, nem, yağışlar, rüzgâr gibi faktörler o bölgenin iklim şartlarını oluşturur. Bir bölgenin iklimini ekvatora uzaklığı, denizden yüksekliği ve denizlere olan uzaklığı doğrudan etkiler.
Canlılar, kendilerine uygun iklim şartlarında yaşamlarını sürdürürler. İklim şartları uygun olan topraklarda bol miktarda bitki ve hayvan çeşidi bulunur. İklim şartlarının değişmesi, canlı sayısını, canlı çeşidini, canlıların yaşamını ve yayılmasını bu nedenle de ekosistemleri etkiler. (Yeşil alanların azalması, volkanik patlamalar, sıcaklığın azalması iklimin değişmesine neden olur.).
f) Hava :
Atmosferi oluşturan gaz karışımına hava denir. Havanın yapısında oksijen, karbondioksit, azot, soy gazlar, tozlar, mikroorganizmalar ve su buharı bulunur. Solunumda kullanılan oksijen ve fotosentezde kullanılan karbondioksit havadan alınır. Havanın gaz içeriğinin değişmesi havanın kirlenmesine neden olur. Bu da ekosistemleri değiştirir.
|
