BESİN ZİNCİRİ VE ENERJİ AKIŞI
Canlılar yaşamlarını devam ettirebilmeleri için enerjiye iht iyaç duyarlar. Bu enerjiyi de besinlerden sağlarlar. Bazı canlılar ihtiyaç duydukları besini kendileri üretirken bazı canlılar ise diğer canlılardan karşılarlar.
Canlılar beslenme şekillerine göre 3 ayrılırlar.
1- Üreticiler
Kendi besinlerini kendileri üreten canlılardır. Bu canlılar güneş ışığı yardımı ile fotosentez yaparak besin üretirler.
Yeşil bitkiler, bazı bakteriler, öglena, mavi yeşil algler, su yosunları, planktonlar…
2- Tüketiciler
İhtiyaç duydukları besini dışarıdan alan canlılardır.
Başka canlılardan karşılarlar.3`e ayrılırlar.
a. Otçullar(1. Tüketiciler): At, eşek, koyun, ceylan…
b. Etçiller(2. Tüketiciler): Kartal, aslan, yılan, köpek….
c. Hepçil(3. Tüketiciler):İnsan, ayı, kaplumbağa, serçe…
3- Ayrıştırıcılar
Ölü canlılardan ve canlı atıklarından beslenen canlılardır. Ölü canlıların toprağa karışmasına yardımcı olurlar.
Mantarlar, bazı bakteriler…
Besin Zinciri
Canlıların iht iyaç duydukları enerjiyi birbirlerinden karşılamaları sonucu oluşan sıralamaya besin zinciri denir.
* Besin zincirinin ilk basamağını üreticiler oluşturur.
* Diğer basamakları tüketicilerden oluşur.
 
* Besin zincirlerinin her basamağında ayrıştırıcılar bulunur.
* Besin zincirinde bir canlının azalması ya da çoğalması bütün besin zincirini etkiler. Bütün dengenin bozulmasına neden olur.
* Yukarıdaki örnekte kertenkele sayısının azalması;
Baykuşların azalmasına,
Çekirgelerin artmasına,
Otların(üreticilerin) azalmasına neden olur.
Besin Ağı
İç içe geçmiş besin zincirlerinden oluşan ağa besin ağı denir.
* Bir canlı birden fazla besin zincirinde bulunabilir.
Besin Piramidi
Canlıların birbirlerine aktardıkları besin ve enerjiyi gösteren piramittir.
* İlk basamağında her zaman üreticiler bulunur.
* Yukarıya çıkıldıkça enerji, besin canlı sayısı azalır.
* Besin zincirinin en üstünde genelde nesli tükenme tehlikesinde olan canlılar bulunur.
* Ayrıştırıcılar besin piramidinin her basamağında bulunurlar.
FOTOSENTEZ
Üreticilerin karbondioksit ve suyu kullanarak güneş
ışığı yardımı ile besin ve oksijen üretmesine fotosentez
denir. Kısaca kendi besinlerini kendileri üret meleridir.
Yeşil bitkiler, yosunlar mavi yeşil algler, planktonlar,
bazı bakteriler ve bazı tek hücreli canlılar fotosentez yapabilir.
* Fotosentez kloroplastlarda bulunan bitkiye yeşil rengini veren klorofillerde gerçekleşir. Yani yeşil bitkilerin yapraklarında gerçekleşir.
Fotosentez olayı için;
* Güneş ışığı
* Karbondioksit
* Su gereklidir.
Fotosentez sonucunda ;
* Besin
* Oksijen oluşur.
* Bitkiler fotosentezi gündüz yaparlar. Fotosentezin gerçekleşmesi için ışık şarttır. Bu ışığın güneş ışığı olması şart değildir. Yapay ışıkta da üreticiler fotosentez yapabilirler.
* Kırmızı ve mor ışıkta fotosentez hızı en yüksek
yeşil ışıkta ise en azdır. Işığın dışında :
* Işık şiddeti
* Sıcaklık
* Karbondioksit ve su miktarı
* Yaprağın genişliği
* Kloroplast(klorofil) sayısı
* Mineraller ve madensel tuzlar
fotosentez hızını etkileyen faktörlerdir.
Fotosentez sonucunda;
* Bütün canlılar için besin üretilir.
* Havadaki oksijen karbondioksit dengesi
sağlanır.
* Havadaki oksijen miktarını artar.
* Atmosferdeki karbondioksit miktarı azalır.
* Güneşin zararlı ışınları engellenir.
* Fosil yakıtlar oluşur.
SOLUNUM
Bütün canlıların besine iht iyacı olduğu gibi enerjiye de iht iyacı vardır.
Canlıların besinleri parçalayarak enerji elde et mesi olayına solunum denir.
* Solunum olayının temel amacı enerji üretmektir.
* Solunumda fotosentez sonucu oluşan besin parçalanarak canlıların kullanabileceği enerji oluşur.
* Üretici canlılar güneş enerjisini fotosentez sonucu besine depolarlar.
* Solunum olayında ise besine depolanan enerji canlıların kullanabileceği ATP (adenozintrifosfat) enerjisine dönüşür. ATP enerjisi adenin bazı, riboz şekeri ve 3 tane fosfattan oluşur.
NOT: Canlılara yaşamları boyunca sürekli enerji gerektiğinden solunum gece gündüz yapılır.
Solunum 2`ye ayrılır.
1- Oksijenli Solunum
Besinlerin mitokondrilerde oksijenle parçalanması sonucu enerji üretilmesine oksijenli solunum denir.
Oksijenli solunumda enzimler yardımı ile besin (şeker, glikoz) oksijen ile tepkimeye girerek karbondioksit, su ve ATP enerjisi oluşturur.
* Mitokondrilerde gerçekleşir.
* Genellikle gelişmiş yani çok enerjiye ihtiyacı olan canlılar yapar.
* Oksijensiz solunumdan daha fazla ATP üretilir.
* Besin ve oksijen kullanılır sonucunda karbondioksit su ve enerji üretilir.
* Bitkiler, hayvanlar, insanlar, mantarlar, bazı tek hücreli canlılar ve bazı bakteriler O2 `li solunum yapar.
* Akciğerler, solungaçlar, trake ve deri aracılığı ile oksijenli solunum yapılır.
Kireç suyu CO2 ayıracıdır. Solunumda CO2 çıktığı kireç suyunun bulanmasıyla anlaşılabilir.
2- Oksijensiz Solunum
Besinlerin oksijen kullanılmadan parçalanarak enerji üretilmesi olayına oksijensiz solunum denir. Diğer ismi fermantasyondur.
* Oksijen kullanılmaz.
* Genellikle sitoplazmada gerçekleşir.
* Sonuçta çok az enerji üretilir.
* Genellikle basit yapılı canlılar yani enerjiye ihtiyacı az olan canlılar yapar.
* Bazı bakteriler, maya mantarları, tek hücreli canlılar ve memeli hayvanların çizgili kas hücreleri oksijensiz solunum yapan canlılar içerisinde yer almaktadır.
* Sütten peynirin ve yoğurdun elde edilmesi, ekmek hamurunun mayalanması, etil alkol elde edilmesi, turşu yapımı, üzümden sirke yapımında oksijensiz solunum yapan bazı bakteri ve mantarlar kullanılır.
NOT: Çizgili kas hücreleri çok çalışt ığında O2 `li solunum yetersiz kalır ve enerjiye iht iyaç olur. Bu nedenle bu hücreler O2 `siz solunum yaparlar. O2 `siz solunum sonucunda laktik asit (yorgunluk asidi) salgılanır ve belli süre sonra yoruluruz.
Hazırlayan: Abdulkadir ORAKCI
Bu dökümanın word haline ulaşmak için tıklayın.
|
