Canlıların Ortak Özellikleri Nelerdir?
Canlıların hareket, beslenme, solunum, boşaltım, uyartı alabilme ve tepki verebilme, üreme ve büyüme gibi ortak özellikleri vardır. Bu özellikleri daha ayrıntılı olarak öğrenelim.
Hareket
Canlılar hareket etme yeteneğine sahiptir. Örneğin, kuşlar uçar, balıklar yüzer, insanlar koşar ve kurbağalar zıplar. Hiçbir şey yapmadan otururken bile göz kapaklarımızı oynatırız.
Bitkileri genelde hareketsiz olarak düşünürüz. Tüm canlı varlıklar gibi bitkiler de hareket eder ama hareketleri daha sınırlıdır. Bazı bitkiler çiçeklerini gündüz açıp gece
kapatırlar. Ayrıca yaprak ve gövdelerini güneşe, köklerini ise suya doğru uzatırlar. Sarmaşık gibi bazı tırmanıcı bitkiler ise bir nesneye dokunduğunda ona yönelir ve sarılarak ondan destek alır.
Solunum
Tüm canlılar canlılıklarını devam ettirmek için solunum yaparlar. Solunum sırasında, besinlerden enerji elde ederler ve bu enerjiyi yaşamlarını devam ettirmek için kullanırlar. İnsanların yanı sıra canlıların çoğu oksijene ihtiyaç duyar ve oksijeni havadan veya sudan alırlar. Hayvanların bir kısmı oksijeni akciğerleri yardımıyla alırken bitkiler genellikle yapraklarını kullanır.
Boşaltım
Canlılar yaşamları sırasında vücutlarında oluşan atık maddeleri vücutlarından uzaklaştırmak zorundadır. Atıkların vücuttan uzaklaştırılması işlemine boşaltım denir. Hayvanların bir kısmı boşaltımı böbreklerle yapar. Bitkiler yapraklarındaki gözeneklerden terleme yoluyla fazla suyu dışarı atar. Ayrıca atık maddeleri yapraklarında biriktirir. Sonbaharda bu yapraklar döküldü¤ü zaman da boşaltım yapmış olur. Sonbaharda dökülen yaprakların ilkbaharda yeniden çıktığını fark etmişizdir.
Uyartı Alabilme ve Tepki Verebilme
Sabahları süt verdiğimiz bir kedi bizi gördüğünde koşarak yanımıza gelir. Bir fare kediyi gördüğü zaman tehlikeyi fark eder ve hızla kaçar. Sözü edilen bu örneklerde kedi ve farenin davranışlarının nedeni ne olabilir? Bitkilerin yapraklarını güneşe, köklerini suya doğru yönelttiklerini öğrendik. Kışın yapraklarını ve çiçeklerini dökmüş olan bitkilerin, güneş ışınlarının etkisiyle ilkbaharda yeniden çiçek açmaya başladığını fark ettiniz mi? Canlı varlıklar bulundukları ortamda meydana gelen değişikliklere tepki verirler. Örneklerde olduğu gibi kedinin varlığı farede, güneş ışınları bitkide uyartı yaratır. Uyartıyı alan canlılar tepki verir. Bitkileri genelde hareketsiz olarak düşünürüz. Tüm canlı varlıklar gibi bitkiler de hareket eder ama hareketleri daha sınırlıdır. Bazı bitkiler çiçeklerini gündüz açıp gece kapatırlar. Ayrıca yaprak ve gövdelerini güneşe, köklerini ise suya doğru uzatırlar. Sarma- şık gibi bazı tırmanıcı bitkiler ise bir nesneye dokunduğunda ona yönelir ve sarılarak ondan destek alır.
Üreme ve Büyüme
Bebeklik fotoğraflarımızı düşünelim. Bu fotoğraflarda hepimiz ne kadar da küçüğüz değil mi? Zamanla büyüdük ve bir yetişkin oluncaya dek büyümeye devam edeceğiz. ‹nsan, kedi,
köpek vb. canlılar dünyaya geldikten sonra belirli evreye kadar büyür. Bitkiler ise yaşamlarının sonuna kadar büyüyebilirler. Çevremizdeki canlı varlıkları gözlemleyelim. Canlılar büyüyüp belirli bir olgunluğa geldikten sonra soylarını devam ettirmek için ürerler ve kendilerine benzeyen başka canlılar oluştururlar. Hayvanların çoğu doğurarak ya da yumurtlayarak ürerken bitkiler çoğunlukla tohumla ürer.
Kaynak: MEB 4. Sınıf Fen ve Teknoloji Kitabı Kitapları 2013
|
