Canlıların çeşitliliği omurgalı ve omurgasız hayvanlar

Omurga : Baştan kuyruğa kadar uzanan, omur denilen kısa

kemiklerden oluşan iskelet bölümüne “omurga” denir.

Omurgası olan hayvanlara “omurgalı”, omurgası olma-

yan hayvanlara da “omurgasız” hayvanlar denir.



OMURGALI HAYVANLAR

1-Memeliler 2-Kuşlar 3-Sürüngenler 4-Kurbağalar 5-Balıklar

OMURGASIZ HAYVANLAR


Bir Hücreli omurgasızlar Çok hücreli omurgasızlar

1— Kök bacaklılar(Amip) 1— Süngerler

2— Kamçılılar(Öglena) 2— Selentereler

3— Sporlular(Sıtma Plazmodyumu) 3— Solucanlar

4— Haşlamlılar(Terliksi hayvan) 4— Derisi Dikenliler

5— Yumuşakçalar

6 — Eklem Bacaklılar


BİR HÜCRELİ OMURGASIZ HAYVANLAR

Bir hücrelilerin hepsi sularda yaşarlar.


AMİPLER

Örnek : Amip

Özellikleri:

— Vücudun belli bir şekli yoktur.

— Beslenme ve hareketleri yalancı ayaklarla olur.

— Eşeysiz olarak bölünmeyle çoğalırlar


ÖGLENA

Örnek : Kamçılı hayvan

Özellikleri :

— Kloroplastları vardır. Fotosentez yaparlar.

— Işığa duyarlı göz lekeleri vardır.

— Kamçıyla yüzerek hareket ederler.

— Eşeysiz olarak bölünmeyle çoğalırlar.

— Hem bitki hem de hayvan özelliği gösterirler.



SPORLULAR

Örnek : Sıtma Plazmodyumu

Özellikleri :

— Hepsi parazittir

— Hareket organelleri yoktur.

— Eşeysiz olarak sporlanarak çoğalırlar

— Sıtma plazmodyumu “anofel” denilen sivrisineklerin tük-

rük bezinde yaşar. Sivrisineğin insan kanını emmesiyle

insana bulaşır. İnsanda “sıtma hastalığı” nı yaparlar.

Sıtma hastalığı “kinin” denilen ilaçla tedavi edilir.



HAŞLAMLILAR

Örnek : Terliksi hayvan (paramezyum)

Özellikleri :

— Hareketleri kirpiklerle(ince titrek tüyler) olur.

— Eşeysiz olarak bölünerek çoğalırlar.

— Besinlerini ağızla alırlar.

— Boşaltım kontraktil kofullarla olur.

— Bir hücrelilerin en gelişmiş örneğidir.



ÇOK HÜCRELİ OMURGASIZ HAYVANLAR



SÜNGERLER

Örnek : Sünger

Özellikleri :

— Çok hücreli omurgasızların en basit yapılı(ilkel) grubudur.

— Denizde yaşarlar.

— Sinir sistemleri yoktur.

— Hareket edemezler, bulundukları yere bağlı yaşarlar.

— Eşeysiz olarak tomurcuklanmayla çoğalırlar.



SELENTERELER

Örnek : Hidralar, mercanlar, deniz anaları(medüz)

Özellikleri :

— Denizlerde yaşarlar

— Eşeysiz olarak tomurcuklanmayla çoğalırlar.



SOLUCANLAR

Üç grupta incelenirler;

A) Yassı solucanlar

B) Yuvarlak solucanlar

C) Halkalı solucanlar

A) YASSI SOLUCANLAR (tenyalar)

Örnek : Sığır tenyası, domuz tenyası, köpek tenyası, balık

tenyası

Özellikleri :

— Hepsi parazittir.

— İnsan ve omurgalı hayvanların bağırsak boşluğunda

yaşarlar.

— Vücutları baş, boyun ve yassı halkalı gövdeden oluşur.

— Baş kısımlarında tutunmaya yarayan vantuz veya çen-

geller bulunur.

— Gövdeyi oluşturan bölmelerde çok sayıda yumurta vardır.

Gövdeyi oluşturan bölmelerde erkek ve dişi organları var-

dır. Eşeyli çoğalırlar.

— Sindirim sistemleri gelişmemiştir. Bağırsaktaki sindirilmiş

hazır besinleri tüm vücut yüzeyleriyle emerek alırlar.

Yani ağızları yoktur.



Ana konak neye denir?

Tenyanın asıl ergininin yaşadığı canlıya “ana konak” denir.



Ara konak neye denir?

Tenyanın yumurtadan çıkan keseli kurdunun yaşadığı canlıya

“ara konak” denir.

Keseli Kurt (sisterkus) neye denir?

Yumurtadan yeni çıkan tenyaların etrafında içi su dolu bir kese

oluşur. Tenyanın bu haline “keseli kurt” denir.



SIĞIR ve DOMUZ TENYASI

Ergini insan bağırsağında yaşadığından ana konağı insandır.

Sindirim artıklarının dışarı atılmasıyla, tenya yumurtaları otlara bulaşarak

sığıra ya da domuza geçer. Yumurtalar sindirim yo-luyla kana ve

kaslara(et) geçer. Kasların arasına girerek keseli

kurt oluşturur. Bu nedenle ara konağı sığır ya da domuzdur.

Sığırın etini pişirmeden yiyince tekrar insana geçer.

Sığır tenyasının boyu 6-8 m kadardır. Sığır tenyasınının

baş kısmında sadece vantuzlar vardır. Domuz tenyasında

vantuzdan başka tutunmayı sağlayan çengeller vardır. Bu ne-

den le domuz tenyasına “silahlı tenya” denir.

Korunma : Veteriner kontrolünden geçmemiş etler yenmeme-

lidir. Etler iyice pişirilmeden çiğ olarak tüketilmemelidir.



KÖPEK TENYASI

Ergini köpeğin bağırsağında yaşar. Bu nedenle ana konak kö-

pektir. (köpek, kurt, çakal, kedi ana konak olabilir)

Hayvanın dışkısıyla dışarı atılan yumurtalar. Hayvanın tüyü ile

ya da severken elimize bulaşarak(kirli el ile) sonuçta ağız yolu

ile insana bulaşır. Köpek tenyasının yumurtaları insanın vücu-

dunda açılır. Keseli kurdu insanın akciğer, beyin, karaciğer

gibi organlarına yerleşir. Ara konak insandır. Organlara yerle-

şen keseli kurt bir çocuk başı kadar büyüyebilir. Yerleştiği or-

ganı zedeleyerek ölüme neden olabilir.

Korunma : Evimizde beslediğimiz kedi ve köpek gibi hayvan-

lara çiğ et yedirilmemeli. Sağlık kontrolleri yaptırılmalıdır.

Yem ek yemeden önce elimizi sabunla ve bol suyla yıkamalıyız













Ana Konak(ergin) Ara konak(keseli kurt)

Sığır tenyası İnsan Bağırsağı Sığırın kasları

Domuz tenyası İnsan Bağırsağı Domuzun kasları

Köpek tenyası Köpeğin bağırsağı İnsanın iç organları



B) YUVARLAK SOLUCANLAR

Örnek : Askaris (bağırsak solucanı), Kancalı kurt, Trişin,

Kıl kurdu (oksiyür)

Özellikleri :

— Vücutları yuvarlak ve bölmesizdir.

— Vücutları koruyucu bir tabaka ile örtülüdür.

— Parazit olarak yaşarlar

— Ayrı eşeylidirler. Erkekler daha küçük, dişiler daha büyük-

tür.

ASKARİS (Bağırsak solucanı)

İnsan bağırsağından sindirilmiş besinleri ağızları ile alarak ya-

şarlar. Yani ağızları vardır. Dişi solucanlar yumurtalarını bağır-

sak boşluğuna bırakırlar.

Dışkıyla dışarı atılan yumurtalar, kirli sular veya iyi yıkanma-

mış sebze ve meyvelerle insana geçer. Yumurta insanın mi-

desinde açılır. Yumurtadan çıkan kurtçuk mideyi delerek kana

geçer. Kanla karaciğere, oradan da akciğere, akciğerden de

soluk borusu yoluyla yutağa gelir. Yutaktan yemek borusuna geçer.

Sindirim borusundan ilerleyerek bağırsağa yerleşir.



Bağırsak solucanının izlediği yol:

Mide Ê Karaciğer Ê Akciğer Ê Soluk borusu Ê Yutak

Ð

Bağırsak Ë Mide Ë Yemek borusu

TRİŞİN

İyi pişmemiş etlerle bulaşır. İnsan ve bazı memelilerin bağır-

sak kasları arasına yerleşerek yaşar.

KILKURDU (Oksiyür)

Küçük çocuklarda görülür. Dişileri gece yumurtlamak için anüs

çevresine çıkarken kaşıntı yapar. Kaşınmayla ele bulaşan yu-

murtalar tekrar kirli el ağza sokulunca aynı kişiye veya diğer

insanlara bulaşır.

KANCALI KURT

Bataklık sularında yaşar. Çıplak ayakla suya giren insanların

tırnak aralarından veya derideki bir çatlaktan vücuda girer.



PARAZİT SOLUCANLARDAN KORUNMA YOLLARI

— El ve tırnak temizliğine dikkat edilmeli,

— İçilen suların temiz olmasına dikkat edilmeli,

— Veteriner kontrolünden geçmemiş etler yenmemeli,

— Etler iyice pişirilmeden(çiğ olarak) yenmemeli,

— Başı boş kedi ve köpeklerden uzak durmalı,

— Evde beslenen kedi ve köpekler çiğ etle beslenmemeli,

sık sık sağlık kontrolleri yaptırılmalı,

— Vücudumuzda parazit varsa mutlaka tedavi olmalıyız.



Bağırsağında Parazit Bulunan Bir İnsanın;

— İştahı azalır,

— Karın ağrısı, ishal, kusma, kansızlık görülür,

— Uyku sırasında ağzından salya akar

— Burun içinde sık sık kaşıntı görülür.



YUMUŞAKÇALAR

Üç grupta incelenirler,

A) Kafadan bacaklılar :

Örnek : Ahtapot, mürekkep balığı

B) Karından bacaklılar:

Örnek : Salyangoz

C) Balta ayaklılar :

Örnek : Midye, istiridye



Özellikleri :

— Salyangoz dışında hepsi tatlı su veya denizlerde yaşarlar.

— Salyangoz, midye ve istiridyede vücut dışında sert “kav-

kı” bulunur.

— Solungaç solunumu yaparlar.



DERİSİ DİKENLİLER

Örnek : Deniz yıldızı, deniz kestanesi, deniz hıyarı

Özellikleri :

— Hepsi denizlerde yaşarlar.

— Solungaç solunumu yaparlar.

— Vücutları dikenlerle örtülüdür.

Dikkat : Kirpi ile karıştırmayınız. Kirpi omurgalı hayvanların

memeliler sınıfında bulunur.



EKLEM BACAKLILAR

Bacaklarında eklem sayısı fazla olan hayvanlardır.

Dört grupta incelenirler



A) Örümcekler

Örnek : Örümcek, akrep, kene

B) Çok ayaklılar

Örnek : Kırkayak, çıyan

C) Kabuklular

Örnek : Yengeç, ıstakoz, karides

D) Böcekler (Eklem bacaklıların en geniş grubudur.)

Örnek : Kelebek, arı, sinek, çekirge