Canlılar, bulundukları ekosistemde yani çevrede yaşamlarını sürdürebilmek için bu çevreye ve çevre şartlarına uyum sağlamak zorundadırlar. Bu nedenle canlılar her ekosistemde yaşayamazlar. Canlıların bir ekosistemde yaşayabilmeleri için özelliklerinin o ekosisteme uygun olması gerekir.
Bütün ekosistemlerin özellikleri farklıdır (yani her ekosistemin kendine özgü özellikleri vardır) ve ekosistemde yaşayan canlı çeşitleri ve ekosistemlerin büyüklükleri farklı olabilir. Bir ekosistemin özelliğini o ekosistemi oluşturan su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar belirler. Bir ekosistemde hangi canlıların yaşayacağını ise o ekosistemlerdeki canlı ve cansız faktörler belirler. Ekosistemlerdeki canlılar, başka bir canlıyı besin kaynağı olarak kullanırlar.
▪ (*) Çölde yaşayan canlıların vücutlarında su depo edebilmeleri. (Kaktüslerin etli gövdelerinin develerin hörgüçlerinin olması.).
▪ (*) Kuzey Amerika`da yaşayan çöl tavşanlarının uzun kulaklarındaki kan damarlarının vücut ısısını yükseltmesi.
▪ (*) Kutuplardaki ayı ve tavşanların vücutlarında kalın yağ tabakası bulundurmaları.
Ekosistemler çok küçük olabileceği gibi büyük ekosistemler de vardır. Taşın altında yaşayan canlıların oluşturduğu ekosistem olabileceği gibi çöl, orman, göl, akarsu, deniz ekosistemleri de vardır. Büyük ekosistemler içlerinde daha küçük ekosistemleri de barındırırlar. En büyük ekosistem Dünya`dır. Dünya ekosistemi, farklı özellikte ve çok sayıda daha küçük ekosistemin birleşmesiyle oluşur.
Ekosistemler kara ve su ekosistemleri olarak iki gruba ayrılırlar.
Kara ekosistemleri; çöl, orman, çayır, mera, mağara, tundra, vadi, dağ, kent ekosistemleri gibi daha küçük ekosistemlere ayrılır. Kara ekosistemlerine biyom denir.
Su ekosistemleri; denizlerin (tuzlu suların) ve tatlı suların oluşturduğu ekosistemlerdir. Göller, sulak alanlar (bataklık, gölet, sazlık), yeraltı suları ve akarsular tatlı su ekosistemini, denizler ise tuzlu su ekosistemini oluşturur.
Ekosistemlerdeki ışık, yağış, nem, rüzgar, sıcaklık ve iklim özellikleri o ekosistemdeki bitki örtüsü ile hayvan çeşitliliğini belirler. Bu yüzden canlıların ekosistemlerdeki çeşitleri ve dağılışları farklıdır.
a) Orman Ekosistemleri :
▪Orman ekosisteminde; kuş, böcek, mikroskobik canlılar, kırkayak, toprak solucanı, salyangoz, karınca, yılan, mantar, ağaç ve çalılık gibi canlılar bulunur.
▪Ormanlar, doğal kaynaklar yönünden zengindir ve dünya ikliminin dengede kalmasını sağlar.
▪ Canlılara beslenme, barınma, korunma ve üremesinde en ideal ortamı sağlayan ekosistem ormanlardır. Bu nedenle en fazla tür ve canlıyı bulunduran ortamlar buralardır. Ormanların bulunduğu bölgenin iklim ve toprak yapısı bitki ve hayvan çeşitliliğini etkiler. (Toprağın yapısı, topraktaki mineraller, sıcaklık, iklim gibi şartlar canlıların yaşamı için uygun olmalıdır.).
▪Orman ekosistemlerinden en büyüğü Amazon Ormanları ekosistemidir.
▪ Dünyada yaşayan canlıların büyük bir kısmı ekvator kuşağı çevresindeki ormanlarda bulunur.
▪Yağmur ormanları, yağışın ve sıcaklığın çok yüksek ve değişmez olduğu bölgelerde bulunur.
1-) (*) Yaprak Döken Ağaç Ormanları :
Kışların soğuk, yazların uzun, sıcak ve bol yağışlı olduğu ılıman bölgedeki ormanlar genellikler yaprak döken ağaç ormanlarıdır. Kayın, meşe, akçaağaç gibi kışın tüm yapraklarını döken ağaç türlerinden oluşur. Dökülen yaprakların toprağa karışmasıyla bu yapraklardaki besinler de toprağa karışır. Böylece besin maddeleri yönünden zenginleşen toprakta çok çeşitli bitkiler yetişir. Buna bağlı olarak bu ekosistemler çok çeşitli böcek, kuş, kemirgen ve diğer memeliler gibi hayvanları barındırır.
2-) (*) Tundralar :
İğne yapraklı ağaç ormanlarına yakın olan, kışların soğuk ve uzun, yazların kısa ve serin olduğu yerlerdir.
3-) (*) Yağmur Ormanları :
Yıl boyunca yeşil kalan, ılık iklimli ve bol yağışlı yerlerdir. Ormanların % 10` unu oluşturur ve canlı sayısının % 70` ini barındırır. Sıcaklığı yüksek (ortalama 240C ve üstü) , hemen her gün yağış alan Ekvator`a yakın bölgelerde bulunan, daima yeşil ve yüksek ağaçlardan oluşan ormanlardır. Sıcaklık normal değerlerde ve su fazla olduğu için bitki çeşitliliği dolayısıyla hayvan çeşitliliği artar. En önemli özelliği çok sayıda bitki ve hayan türünü barındırmasıdır. Yaklaşık 50 m uzunluğundaki ağaçlar ile bunların üzerinde yaşamını sürdüren çok sayıda kuş, böcek, hayvan türü bulunur. Yüksek ağaçların altında palmiye, sedir, maun, incir gibi orta boy ağaçlar ile büyük bir zenginlikteki böcek, bakteri ve mantar türleri yer alır.
4-) (*) İğne Yapraklı Ağaç Ormanları :
Her mevsim yeşil kalan, kışların uzun ve soğuk olduğu yerlerdir. Yaz mevsiminin kısa sürdüğü az yağışlı ve soğuk iklimlerde daha çok karaçam, sedir, köknar gibi iğne yapraklı ağaç ormanları bulunur. Bu ormanların toprağı, çeşitli bitkilerin yetişmesine elverişli değildir. Bu nedenle bitki örtüsü çok az türden oluşur. Kış uykusuna yatan memeli ve sürüngenlerin uyanması ve göçmen kuşların gelişi ile hayvan çeşitliliği yazın artar.
b) (*) Çayır Ekosistemleri :
▪ Az yağışlı, yazların sıcak ve kurak olduğu yerlerdir.
▪ Kemirgen hayvanlar ile geviş getiren hayvanların sayısı fazladır.
c) Dağ Ekosistemleri :
▪ Dağ ekosisteminde; çeşitli ağaç ve bitkiler, ayı, kurt, yılan, kertenkele, yırtıcı kuşlar (şahin, atmaca, kartal gibi), keçi ve kaplumbağa gibi canlılar bulunur.
▪ Dağın; yükseklik, su miktarı, sıcaklık, toprağın cinsi gibi koşullarına göre burada yaşayan canlılar farklılık gösterebilir.
d) Çöl Ekosistemleri :
▪ Her zaman kurak, bazen sıcak bazen de soğuk olan yerlerdir. Gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok fazladır. (Gündüzleri 400C ile 500C, geceleri –200C ile
–250C.).
▪ Canlı sayısı ve çeşidi azdır.
▪ Bitki örtüsü çok seyrektir.
▪ İri gövdeli hayvanlar yaşar.
▪ Burada yaşayan canlılar (bitki ve hayvanlar) az miktarda su kullanırlar ve burada yaşayabilmek için çeşitli özelliklere sahip olmaları gerekir. Hayvanlar, vücutlarında yağ depo ederek susuzluğa karşı dayanabilirler. Bitkiler (kaktüs) su ve besin depo edebilmek için kalın gövdelidir, su kaybını azaltmak için diken yapraklıdır ve köklerini derinlere salarlar.
▪ Çöl ekosistemlerinden en büyüğü (Kuzey Afrika`da bulunan) Sahra Çölü ekosistemidir.
▪ (*)Çöl fareleri, uzun süre su ve besin ihtiyacının karşılanabilmesi için kuyruklarında yağ depo ederler.
▪ (*)Develer, uzun süre su ve besin ihtiyacının karşılanabilmesi için hörgüçlerinde yağ depo ederler.
e) (*) Akarsu Ekosistemleri :
Dere, nehir, çay gibi hareketli suların oluşturduğu ekosistemlerdir. İçerisinde çok sayıda bitki ve hayvan türü barındırır. Suyun akış hızı, su derinliği, bulunduğu yer burada yaşayan canlı çeşitliliğini belirler.
f) Göl Ekosistemleri :
▪ Göl ekosistemlerinde; mikroskobik canlılar, kurbağalar, sazlıklar, sinekler, balıklar, çeşitli kuşlar, balıkçıl kuşlar, çeşitli böcekler, ördek, yılan, çekirge gibi canlılar ile nilüfer, eğrelti otu, atkuyruğu ve nergis türü bitkiler bulunur.
▪ Göl ekosisteminin büyüklüğü, bulunduğu yer, derinliği, sıcaklık, tuz miktarı, ışık miktarı ve suyun özelliği burada yaşayan canlı çeşitliliğini değiştirebilir.
▪ (Su sıcaklığı, sudaki mineraller, iklim gibi şartlar canlıların yaşamı için uygun olmalıdır.).
g) (*) Sulak Alan Ekosistemleri :
▪ Kara ve su ekosistemlerinin birleştiği yerlerdir.
h) Deniz (Tuzlu Su) Ekosistemleri :
▪ Deniz ekosistemlerinde mikroskobik canlılardan çok büyük memeli hayvanlara kadar çok sayıda canlı çeşidi bulunur. Denizlerde fotosentez yapan üretici canlılar ile bu canlıları yiyerek beslenen küçük canlılar (planktonlar ve hayvansal planktonlar), onlarla beslenen küçük balıklarla birlikte besinlerini diğer canlılardan karşılayan daha büyük balıklar (yunus, balina) bulunur. (Büyük balıklar genelde daha derin yerlerde yaşarlar.). (Mikroskobik canlılar, bitkiler, ahtapot, denizanası, yengeç, çeşitli balık türleri ile yunus ve balina gibi memeliler yaşar. Ayrıca fok, su samuru, pelikan, martı gibi hayvanlar da besin zinciri yoluyla deniz ve göl ekosistemlerine bağlıdır.).
▪ Yeryüzünün en büyük ekosistemlerinden biri deniz ekosistemleridir.
▪ Denizdeki tuz oranı, suyun derinliği, suyun sıcaklığı ve ışık miktarı buralarda yaşayan hayvan çeşitliliğini belirler ve denizlerde farklı ekosistemlerin oluşmasını sağlar.
▪ Hemen hemen bütün deniz canlıları güneş ışığının ulaştığı ilk 100 metrelik derinlikte yaşarlar.
▪ Deniz ekosistemlerinden en büyüğü Hazar Denizi ekosistemidir.
ı) Kutup Ekosistemleri :
▪ Kutuplardaki canlılar, aşırı soğuk nedeniyle iklime uyum sağlamak zorundadır. Kutup ekosistemine uyum sağlayan canlı türleri bu bölgede yaşamını sürdürürken uyum sağlayamayan canlılar yok olur veya yaşamını sürdürebileceği iklim özelliklerine sahip ekosistemlere göç ederler. Bu nedenle biyolojik çeşitlilik kutuplardan ılıman bölgelere gidildikçe artar. Bunun nedeni sıcaklık ve yağış gibi iklim faktörlerinin artmasıdır.
▪ Kutup ekosisteminin canlı ögeleri; kutup ayıları, foklar, bazı tür balık ve deniz kuşları ile su bitkileridir.
|
