TEOG2 Fen Bilimleri Dersi Kısa Konu Özeti
qMetal- Ametal iyonları İYONİK BAĞ oluştururlar.(e- alış- verişi yaparlar)İyonik bağlılar yığınlar halinde gösterilir.
qAmetal – Ametal KOVALENT BAĞ oluştururlar. (e- ortak kullanımı) Kovalent bağlılar Molekül halde gösterilir.
qSoy gazlar Bileşik yapmayan, Atom halindeki gaz elementler.
qMetaller ile Metaller bağ yapmaz ALAŞIM yaparlar.
qPeriyodik Tabloda Yatay sıralar (Satırlar) PERİYOT (7 tanedir)
qDüşey sütunlar GRUP tur.(8 tane A 10 tane B grubu vardır.)
q1 A grubu ALKALİ METAL
q2A grubu TOPRAK ALKALİ METAL
q7A grubu HALOJENLER
q8A grubu SOYGAZLAR adını alır.
Ø H+ iyonu fazla ise asit, OH- iyonu fazlaysa baz dır.
ØAsitler ile bazların ortak özelliği “ELEKTRİK İLETKENLİĞİDİR”
ØAsitler Turnusol kâğıdını “KIRMIZI” Bazlar ise “MAVİ” yapar.
ØAsitler in tadı ekşidir ve metallere etki eder H gazı çıkarır.
Ø Asit yağmurları kirli havada toplanan CO2, SO2 ve NO2 gazlarının yağmur suyuyla birleşip asit özelliği kazanmasıyla oluşur.
ØAsit-Baz tepkimesinin adı “NÖTÜRLEŞME” dir. (NH3 baz olmasına rağmen Nötrleşme yapmaz.)
Ø“YANMA” tepkimesinde girenler arasında serbest halde O2 olmalıdır. Yanmada O2 havadan alınır.
ØKimyasal Tepkimelerde; Kütle, atom sayısı ve atom cinsi korunur. Tanecik veya molekül sayısı değişebilir.
ØIşık Az yoğun ortamdan Çok yoğun ortama geçerken Normale ye yaklaşarak kırılır ve sürati azalır.
ØIşık hızı; madde yoğunluğu arttıkça azalır. Hız sıralaması Hava>su>cam
ØAz yoğundan çok yoğuna bakanlar (Havadan suya) cismi “BÜYÜK ve YAKINDA” görür.
ØTam yansıma olayında ışık ÇOK YOĞUN ortamdan gelmelidir.
Øİnce kenarlı mercek Paralel gelen ışınları bir noktada(F de) toplayacak şekilde kırar.
Ø Ses bir enerjidir. Titreşim ile oluşur ve küresel dalgalar halinde yayılır. Ses “BOŞLUKTA” yayılmaz.
ØSesin sürati Yoğun maddelerde ve sıcakta daha hızlıdır. Sesin yayılma hızı Katı>Sıvı>Gaz
ØSes enerjisi başka enerjilere dönüşür.Sesin hızı Işık hızından azdır.
ØMikrofonlar ses enerjisini önce hareket enerjisine sonra Elektrik sinyaline dönüştürür. Uzayda da bu şekilde haberleşme sağlanır.
§Üreticiler “ KLOROFİL ” taşıyan canlılardır. “Bitki-Yosun-Öglena-Mavi yeşil alg, Siyano bakteri, Planktonlar” üreticidirler.
§Üreticiler besin piramidinin en altında bulunurlar. Sayı olarak,enerji miktarı ve çeşit olarak en fazladır. Yukarı çıktıkça azalır. Yukarı çıktıkça sadece biriken zehir miktarı artar.
§Otçullar sadece otla beslenenlerdir,Etçiller sadece etle beslenir.
§Ayrıştırıcılar; Mantar-Bakteri ve çürükçüllerdir. Besin zincirinin her basamağında bulunur.
§Bir besin zinciri mutlaka bir ÜRETİCİ ile başlar.
ØGüneş enerjisi; Fotosentez ile Kimyasal enerjiye, Solunum ile de kullanılan enerjiye dönüştürülür.
ØFotosentez CO2 ve H2O alıp ışık ile Klorofillerde besin(Glikoz) ve O2 sentezlemektir.
ØBitkiler ışıkla Fotosentez, GECE ve GÜNDÜZ solunum yaparlar.
ØSu miktarı,CO2miktarı, Işık, enzim, Işık rengi, yaprak özelliği ve stomalar fotosentez hızını etkiler.
ØSu bitkisi Fotosentez yapıyorsa çıkan gaz O2 dir.
§Solunum “ENERJİ”üretme olayıdır.Solunum yapmayan canlı ÖLÜR.
§Solunum ile enerji taşıyan molekül; ATP üretilir. Enerji ATP deki P bağlarındadır.
§Glikoz mitokondri de O2 ile parçalanıyorsa Oksijenli, Glikoz sitoplazmada enzimler ile parçalanıyorsa Oksijensiz solunum dur. (mayalanma) Oksijensiz solunumda glikoz tam parçalanmadığı için enerjisi azdır(2ATP) Yoğurt,Hamur,Bira mayası
§ Kırmızı kaslar hem Oksijenli hem de ihtiyaç durumunda Oksijensiz solunum yapar.
ØMadde döngülerinin temelinde GÜNEŞ bulunur.
ØSu döngüsü güneş sayesinde ve BUHARLAŞMA-YOĞUŞMA temelinde olur.
ØCO2 ve O2 döngüsünün temelinde güneş ,“KLOROPLAST ile MİTOKONDRİ” vardır. CO2 ; yanma,solunum, sanayi üretimi, orman yangınları, fabrika ve araçlardan üretilir. C fosil yakıtlarda da depo edilir.
ØHava azotunu hiçbir canlı doğrudan kullanamaz. Azot bağlayıcı bakteriler olmalı
ØAzot döngüsünde yıldırım ve şimşek hava azotunu yağmur suyuyla toprağa indirir. Bitki köklerinde bulunan Azot bağlayıcı bakteriler ile bitkilere geçen azot, onu yiyen hayvanlara, onların atık ve ölüleri de azot ayrıştırıcı bakteriler tarafından ayrıştırılıp azot döngüsü devam ettirilir.
ØBiyo-teknoloji; İnsan ve çevre yi olumsuz etkilemeyecek şekilde bilim ve mühendislik işlemleriyle biyolojik sistemlerin mal ve hizmet olarak üretilmesidir.
ØGenetik mühendisliği Canlıların kalıtsal özelliklerinin (genlerini)değiştirilerek, onlara yeni özellikler kazandırılmasına yönelik araştırmalar yapan bilim alanıdır.
vİnsanın genetik şifresi,
vgen onarımı ile ilgili çalışmalar yapar.
ØIsı toplam enerji, Sıcaklık ise enerji ORTALAMASIDIR.
ØTanecik sayısı(Kütle-hacim) fazla ise ısı enerjisi de fazladır.
ØIsı sıcak olandan soğuk olana doğru akar.
ØTaneciklerin titreşim sayısı ısı ile ilgilidir. Titreşim fazla ısı fazladır.
ØDenge sıcaklığı(td) 2 maddenin sıcaklık ortalamasıdır. Kütlesi büyük olanın sıcaklığına yakındır. Karışımlarda QA=QV dır.
ØÖzısı (c) her madde için farklıdır. Birimi cal/g.C – j/g.C dir.
Özısısı büyük olan maddeler; ISITILIRKEN Geç ısınır, ısınırken fazla ısı alır, aynı ısı ile sıcaklığı daha az artar. SOĞURKEN ; geç soğur, çevreye daha çok ısı enerjisi verir.
ØIsınma ve soğumada Isı miktarı Q=m.c.(t2-t1) (kel Macit) formülü ile hesaplanır.
ØEşit ısı verilince sıcaklığı az değişenin ya kütlesi yada özısısı BÜYÜKTÜR.
§Maddeler ısınırken ya da soğurken en fazla 2 kez hal değiştirirler. Katı Isınırken önce ERİME sonra KAYNAMA, Gaz soğurken önce YOĞUŞMA sonra DONMA olur.
§Hal değişiminde maddenin tamamı hal değiştirene kadar SICAKLIK DEĞİŞMEZ.
§Hal değişimlerinde; Q=m.L formülü kullanılır.( Kel Emel)
§ L haldeğişim ısısını gösterir. Birimi cal/g ve j/g dır.(1 g maddenin haldeğişimi için gerekli ısı demektir.)
§Erime–Donma ve Buharlaşma-Yoğuşma birbirinin tersi haldeğişimleridir.
Bu nedenle Erime sıcaklığı = Donma sıcaklığı
Kaynama sıcaklığı = Yoğuşma sıcaklığı dır. Ayrıca Le=Ld ve Lb=Ly dır. (bu değerler Saf maddeler için özeldir.)
§ Tuz dökme, Alkol karıştırma suyun daha düşük sıcaklıkta donmasını sağladığı için Donmayı zorlaştırır, erimeyi kolaylaştırır. Yüksek basınç ta erimeyi kolaylaştırır, donmayı zorlaştırır.
Ø Buharlaşma her sıcaklıkta olur. Buharlaşma sırasında ÇEVREDEN ISI ALINIR ve ÇEVRE SOĞUR.
vElimize kolonya dökülünce serinlememiz,
vDenizden çıkınca ıslak mayo ile üşümemiz,
vToprak testinin suyu soğutması
vTerli terli rüzgarda durunca üşümemiz,
vKarpuzun kesilip güneşte tutulunca biraz soğuması,
vKafelerde su püskürtme sistemleri,
vKolonyalı pamuğun termometreyi soğutması,
vBuzdolapları ve klimalar da ki soğutma sistemleri
Buharlaşma sırasında çevrenin soğumasına örneklerdir.
ØKaynama sıvının her noktasında oluşan hızlı buharlaşmadır. Her madde için özel bir noktadır. Yoğuşma sıcaklığına eşittir.
vSuya TUZ dökmek ve yüksek basınç suyun kaynama sıcaklığını yükseltir, geç kaynama, kolay yoğuşma olur.
Ø(-) yük e- almış,(+) yük e- vermiştir. p+ lar hareket etmez
ØNötr de ise (-)=(+) tür. Nötr de (-) ve (+) yük BULUNUR.
ØAynı yükler birbirini iter, zıt yükler birbirini çeker. (-) ve (+) yükler NÖTR ü de ÇEKER. Nötr Nötr e etki etmez.
ØSÜRTÜNME İLE ELEKTRİKLENMEDE ; Cisimler Zıt yüklenir birbirini çeker hale gelir, (YE - İC)
ØETKİ İLE ELEKTRİKLENMEDE; etki altındaki cisimdeki yükler etkileşime göre KUTUPLARA GİDER. Etki kalkarsa eski haline döner. Etki altında nötr cismi etki edeni uzaklaştırmadan bölerek yüklü yapabiliriz.
ØDOKUNMA İLE ELEKTRİKLENMEDE; cisimlerin SON YÜKLERİ ya NÖTR ya da AYNI CİNS OLUR.
ØTOPRAKLAMA Nötrleme demektir. Ancak etki altındaki bölüm nötrlenmez.
Hazırlayan:İsmail Demirok
