Gök Cisimlerini Tanıyalım

Uzay:Galaksilerin,yıldızların,gezegenlerin,meteorların, asteroitlerin bulunduğu hacimli ve kütleli gök cisimlerinin tamamına denir
GALAKSİLER
İçinde milyonlarca gök cismini bulunduran gök sistemlerine galaksi denir. Uzayda yaklaşık 100 milyar galaksi olduğu tahmin edilmektedir.Galaksiler statik cisimler değillerdir. Zaman zaman birbirleri arasında etkileşirler.dört çeşit galaksi olduğu düşünülmektedir. Bunlar eliptik, spiral düzensiz, lentucular galaksilerdir.

Güneş sistemi ve dünyamızın içinde bulunduğu saman yolu galaksisi sarmal bir yapıdadır. Samanyolu galaksisinin gücü 10 milyar güneş gücündedir. Galaksimizin en aktif bölgesi şişkin bölgedir. Bu doğrultuda yıldızlar arası madde yoğundur. Bir çok gök cismi bu doğrultuda gözlenir.
YILDIZLAR:Kızgın gazlardan oluşan ve çevresine ısı ve ışık yayan gök cisimleridir.Yıldızlar, bulundukları evrim düzeyine göre iki öbeğe ayrılır :1. öbek yıldızlar daha yakın zamanda oluşmuş,değişik yaşlardadır. Dolayısıyla bu yıldızlar,evrimlerinin sonuna ulaşan daha yaşlı yıldızların patlamasıyla oluşan ağır elementler bakımından zengindirler.II.öbek yıldızlar yaşlı yıldızlardır;bu yıldızlar ağır element bakımından fakirdir.I.öbek yıldızlar disk ve gökada yıldızlarından II.öbek yıldızlar ise küresel kümelerden oluşur.Tiplerine ve içeriklerine göre ikiye ayrılır. Bunlar açık ve küresel yıldız kümeleridir.
YILDIZLARIN OLUŞUMU:Beyaz cüce : Yüzey sıcaklığı yaklaşık 100.000 C olan, birkaç bin kilometre çapındaki küçük yıldız. Güneş benzeri yıldızların evriminin son basamağıdır.
Karanlık madde : Varlığı, yaydığı ışınım yoluyla değil de dinamik yöntemlerle saptanabilen madde.

Kırmızı süperdev ve süpernova:Hidrojen yanması bittiğinde çekirdek büzülecektir. Sıcaklığın artmasına rağmen helyum elementi yakılamaz, çünkü sıcaklığın 100 000 000 °K olması gereklidir. Yüksek sıcaklık çekirdeği saran kabukta hidrojenin yanmasını başlatacaktır. Artan basınç nedeniyle yıldızı saran zarf dışarıya doğru genişleyecektir. Bunun neticesinde yıldız, bir dev veya bir süper dev yıldız haline gelecektir. Dev ve süper dev yıldızlar genişleyen yıldızlardır; yarıçapları çok büyüktür ve büyük ışınım gücüne sahiptirler. Çekirdekte çok yüksek sıcaklık değerleri mevcuttur.
Süpernova:Büyük kütleli yıldızlar hayatlarının sonunda şiddetli bir şekilde patlarlar
KARA DELİKLER: Galaksinin merkezinde, yaşlı, kırmızı yıldızlardan oluşan yumağın ortasında dev bir kara delik bulunuyor olabilir. Kara delikler öylesine yoğun cisimlerdir ki ışık bile onların çok güçlü kütle çekim alanlarından kaçamaz. Kara delikler yıldızları kendilerine çeker ve yutarlar
YILDIZLARIN ÖZELLİKLERİ
• Kendilerine ait ısı ve ışıkları vardır.
• Işıkları kesintilidir.(yanıp söner.)
• Gezegenlerden daha büyük ve daha sıcaktırlar.
• Gökyüzündeki konumları sabittir.
• Gökyüzünde nokta halinde görülürler
GÜNEŞ VE GÜNEŞ SİSTEMİ
Güneş:Kütlesi sıcak gazlardan oluşan,çevresine ısı ve ışık yayan,kendisine bağlı gezegenleri bulunan,Samanyolu galaksisi içerisinde,200 milyar yıldızdan biridir.
Güneşin çevresindeki yörüngelerinde çok çeşitli biçim ve büyüklüklerde cisimler dolanmaktadır. Bunlar, sayıları binleri bulan, düzensiz biçimleri olan, metal ve kayalardan oluşan asteroitler; her yöne dağılmış olan çok miktarda toz; ‘kuyruklu yıldız` dediğimiz kirli buz kütleleri ve sayıları en az dokuz olan gezegenlerdir. Bu cisimler topluluğuna güneş sistemi adı verilir.güneş sistemi içerisinde dokuz gezegenimiz vardır.
Güneşin yapısı :Güneş, samanyolunu oluşturan 200 milyar yıldızdan biridir. Çapı 1.393.000 km. dir. Dünyamızdan 325.500 defa daha büyük bir kütle olan ve her gün kendini yakan bu muazzam gaz fırını, saniyede 500-600 milyon ton hidrojeni, helyuma dönüştürür. Bir başka deyişle, burada her saniyede binlerce hidrojen bombası patlar ve hidrojen atomları helyumlara dönüşür. Bu sırada kaybolan kütle enerjiye dönüşür. İşte bu enerji, yeryüzünde yaşayan bütün canlıların hayatları için ihtiyaç duyduğu enerjidir.
METEOR:Evrenin oluşumu esnasında ve ya kuyruklu yıldızlardan koparak uzaya saçılan, yapılarında çeşitli maddelerin bulunduğu kayalara meteor denir.Atmosferden geçerken yanarak tükenmeyip yeryüzüne düşen meteor parçalarına ise meteorit (gök taşı) denir.
Meteorlar yeryüzüne düştükleri alanlarda bir çukurluk oluştururlar.Bu çukurluğa ise gök taşı çukurluğu denir. Gök taşı çukurları turizmde de önemlidir.Örneğin; Ağrı Dağı`nın doğusunda 35 m çapında 60 m derinliğinde bir gök taşı çukuru yer alır.Bu çukur 1920 yılında düştüğü tahmin edilen gök taşı tarafından oluşturulmuştur.
GEZEGEN: Güneş`in etrafında belli bir yörüngede dolanan, ondan aldıkları ışığı yansıtan gök cisimlerine ise gezegen denir. Güneş`e yakınlığı bakımından başlıca gezegenler sırasıyla şunlardır. Bunlar Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn`dür
GEZEGENLERİN ÖZELLİKLERİ
• Kendilerine ait ısı ve ışıkları yoktur
• Işıkları kesintisizdir.
• Yıldızlardan daha küçük ve daha soğukturlar.
• Gökyüzündeki konumları değişkendir.
• Gökyüzünde küre olarak görülürler
Güneş sisteminde sekiz tane gezegen vardır. Bunlar Güneş`e yakınlık durumuna göre; Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün`dür. Merkür, Venüs, Dünya, Mars iç gezegen olarak bilinirken, diğerleri ise dış gezegen olarak bilinir. Gezegenlerin bazıları çıplak gözle görülebilir.24 Ağustos 2006 tarihinden önce plüton denilen bir gezegen de mevcuttu.Bu gezegen Güneş sistemindeki en küçük ve sonuncu gezegendir.Fakat 24 Ağustos 2006 tarihinde uluslar arası Gökbilim Birliğinin (IAU) Prag`da yaptığı toplantıda plüton, gezegen sınıfından çıkarılarak “Cüce Gezegen” sınıfına alınmıştır
1)MERKÜR:Ortalama 57.9 milyon kilometre uzaklık ile Güneş`e en yakın olan gezegendir.Güneş sisteminin en küçük ikinci gezegenidir.Yüzeyindeki meteor çukurluklarının sayısı çok fazladır. Çıplak gözle görülebilir.Gündoğumundan hemen önce ve günbatımından hemen sonra parlak bir yıldız gibi görünür.Uydusu ve halkası yoktur.
2)VENÜS:Ortalama 108 milyon kilometre uzaklık ile Güneş`e en yakın ikinci gezegendir.Güneş sisteminde büyüklük bakımından altıncı gezegendir.Uydusu ve halkası yoktur.Büyüklüğü, Dünya`nın büyüklüğüne yakın olduğu için “Dünya`nın ikizi” olarak da adlandırılır.Yılın belirli dönemlerinde Güneş doğmadan önce veya battıktan hemen sonra çıplak gözle görülebilir. Sabah veya Akşam Yıldızı ile Çoban Yıldızı isimleriyle de ifade edilir.Dünya`ya en yakın konuma geldiğinde Güneş ve Ay`dan sonra gökyüzünde en parlak cisimdir.Bütün gezegenler batıdan doğuya doğru dönerken yalnızca Venüs doğudan batıya doğru döner.Kendi çevresinde dönmesi 243 gün iken, Güneş çevresinde dönmesi 224 gündür.Yani Venüs`te bir gün bir yıldan daha uzundur.
3)DÜNYA:Ortalama 149.6 milyon kilometre ile Güneş`e uzaklık bakımından üçüncü gezegendir. Büyüklüğü bakımından altıncı gezegendir.Yaşama elverişli tek gezegendir.Atmosfer ve uydusu (Ay) vardır.Yüzeyinin 2/3 sularla kaplıdır.(Denizler ve Okyanuslar).Dünya`nın Güneş etrafındaki dönüş süresi 365 gün 6 saat, kendi ekseni etrafındaki dönüş süresi ise 24 saattir.
4)MARS:Ortalama 227.4 milyon kilometre ile Güneş`e uzaklık bakımından dördüncü gezegendir. Güneş sisteminde üçüncü küçük gezegendir.Bazı özellikleri Dünya`ya benzer. Mesela mevsimler yaşanır.Mars günü Dünya gününden yalnızca 1 saat uzundur.Bir Mayıs yılı 687 gündür.Demirce zengin olan toprak ve kayaçlar paslandığı için gökyüzünde kırmızı olarak görülür.Bu yüzden Mars`a “Kırmızı Gezegen” de denir.
5)JÜPİTER:Güneş sisteminin en büyük gezegenidir. Güneş`e yakınlığına göre beşinci gezegendir.63 uydusundan dolayı minik bir Güneş sistemine benzer.Etrafında toz ve taş parçalarından oluşmuş ince, karanlık bir halkası bulunmaktadır. Fakat bu halkası Dünya`dan görülmez.Yoğun atmosferinden dolayı fazla bir bilgi elde edilmemiştir
6)SATÜRN:Güneş sistemindeki ikinci büyük gezegendir. Güneş`e yakınlığına göre altıncı gezegendir.56 uydusu mevcuttur. En büyük uydusunun adı Titan`dır.Kendi çapının 5 katı çapa sahip olan çok güzel görünüşlü halkaları olduğu için Satürn`e “Halkalı Gezegen” de denir.Parlak, altın renkli bir yıldıza benzer.Satürn`de günler çok kısadır. Gezegen kendi çevresinde 10 saat 14 dakikada döner.Güneş çevresindeki bir turu 29 yıl sürer.
7)URANÜS:Güneş sisteminin üçüncü büyük gezegenidir. Güneş`e yakınlığına göre yedinci gezegendir.27 uydusu mevcuttur(5`i büyük, 22`si küçüktür.)10 halkası bulunmaktadır.Güneş çevresindeki yörüngesinde yan yatmış olarak döner, tıpkı yuvarlanan bir varil gibi (Bu garip dönüşe, milyonlarca yıl önce dev bir göktaşının gezegene çarpması neden olmuş olabilir).Güneş çevresindeki bir turunu 84 yıldan biraz daha uzun bir zamanda tamamlar.En parlak dönemlerinde çıplak gözle sıradan bir yıldız gibi görülür.
8)NEPTÜN:Güneş sisteminde dördüncü büyük gezegendir. Güneş`e yakınlığına göre sekizinci gezegendir.Matematiksel hesaplama sonucunda bulunmuş ilk gezegendir.Güneş çevresindeki bir turu 165 yıl sürer.13 uydusu mevcuttur.Ana uyduları Triton ve Nereid`dir.Halkası yoktur.Güneş`e olan uzaklığı Dünya`nınkinin 30 katıdır.
UYDU:Kütlesi daha büyük bir gök cisminin, özellikle bir gezegenin çevresinde dönen gök cismine uydu denir. Ay, Dünya`nın tek doğal uydusudur ve Güneş Sistemi içinde beşinci büyük doğal uydudur. Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık 384.403 km., yani Dünya`nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır. Ay`ın çapı 3.474 km.`dir, bu da Dünya çapının dörtte birinden biraz fazladır. Dolayısıyla Ay`ın hacmi Dünya`nın hacminin %2`sidir. Kütlesi Dünya kütlesinden 81,3 kat daha düşüktür. Yüzeyinde kütle çekim etkisi yerçekiminin yaklaşık %17`sidir. Ay, Dünya`nın yörüngesinde bir turunu 27,3 günde tamamlar. Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden Ay`ın evreleri oluşur.
Ay, insanların üzerine iniş yaparak yürüdükleri tek gökcismidir. Yerçekiminden kurtulup uzaya çıkan ve Ay`ın yakınından geçen ilk yapay nesne Sovyetler Birliği`nin Luna 1 uydusudur. Ay yüzeyine çarpan ilk insan yapısı nesne Luna 2 uydusudur. Normalde görünmeyen Ay`ın öteki yüzünün ilk fotoğraflarını ise Luna 3 uydusu çekmiştir. Bu üç uydu da 1959 yılında uzaya fırlatılmıştır. Ay yüzeyine ilk yumuşak iniş yapabilen uzay aracı Luna 9, ve Ay yörüngesine giren ilk insansız uzay aracı da Luna 10`dur. Bu iki uydu da 1966`da uzaya fırlatılmıştır.ABD`nin Apollo Programı 1969 ve 1972 yılları arasında 6 başarılı inişle, günümüze kadar insanlı görevleri başaran tek uzay programıdır. Ay`ın doğrudan insanlar tarafından incelenmesine Apollo programının bitişiyle son verilmiştir.
IŞIK YILI:Gök cisimleri arasındaki uzaklık “ışık yılı” birimiyle ifade edilir.Bir ışık yılı, ışığın boşlukta bir yılda aldığı mesafedir.Bir ışık yılı yaklaşık 9.46x1012 km`dir.Işık yılı, zaman birimi değildir. Sadece uzaklık ölçüsü birimidir.Güneş`e en yakın yıldız ise 4.2 ışık yılı uzakta bulunmaktadır.

Hazırlayan:Sema Saraçoğlu