Hücre dıştan içe doğru hücre zarı, sitoplâzma ve çekirdek olmak üzere üç kısımdan oluşur. Bu nedenle hücre de daha küçük yapıların bir araya gelmesi ile oluşur.
a) Hücre Zarı :
Bütün bitki ve hayvan hücrelerinde bulunan, hücreyi dış ortamdan ayıran, hücrenin bütünlüğünü koruyan ve hücreye şekil veren yapıya hücre zarı denir.
1-) Hücre Zarının Özellikleri :
1-) Canlıdır.
2-) Seçici ve geçirgendir. Hücre zarından küçük moleküller geçer ama büyük moleküller geçemez. Büyük moleküller parçalandıktan sonra geçerler.
3-) Esnektir.
4-) Saydamdır.
5-) Çift katlıdır.
6-) Protein, yağ ve az miktarda karbonhidrattan oluşmuştur.
7-) Akışkandır.
8-) Üzerinde madde alışverişini sağlayan delikler (porlar) bulunur.
2-) Hücre Zarının Görevleri :
1-) Hücreyi dış ortamdan ayırır.
2-) Hücreyi dış etkilere karşı korur.
3-) Hücreye madde giriş çıkışını sağlar.
4-) Hücreye şekil verir.
5-) Hücreyi dağılmaktan korur.
6-) Hücrelerin birbirlerini tanımasını sağlar.
3-) Hücre Zarının Yapısı :
Hücre zarı, protein, yağ ve az miktarda da karbonhidrattan oluşmuştur. Hücre zarında iki sıra yağ tabakası arasına gömülmüş protein molekülleri vardır. İki yağ tabakası arasındaki proteinler yüzerek hareketli ve akışkan bir tabaka oluşturur. Hücre zarının bu modeline akıcı mozaik zar modeli denir.
Hücre zarının üzerinde por denilen delikler bulunur. Porlar hücrede madde giriş çıkışını sağlarlar.
b) Hücre Duvarı (Çeperi) :
Bitki hücrelerinde, hücre zarının üzerinde selüloz denilen maddenin birikmesiyle oluşan yapıya hücre duvarı (çeperi) denir.
1-) Hücre Duvarının (Çeperinin) Özellikleri :
1-) Yalnız bitki hücrelerinde bulunur, hayvan hücrelerinde bulunmaz.
2-) Hücre zarının dışında bulunur.
3-) Kalın, sert ve dayanıklıdır.
4-) Cansızdır.
5-) Tam geçirgendir. Üzerinde madde geçişine izin veren delikler bulunur.
6-) Selüloz denilen maddeden yapılmıştır.
7-) Hücreye şekil verir.
c) Sitoplâzma :
Hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran, yaşamsal faaliyetlerin (canlılık olaylarının) gerçekleştiği yumurta akı kıvamındaki renksiz sıvıya sitoplâzma denir. Sitoplâzmanın yapısında % 65–95 oranında su bulunurken geriye kalan kısmını da sindirilmiş besinler (glikoz, yağ asidi, gliserin, amino asit), (karbonhidrat, protein, yağ) vitaminler, madensel tuzlar, enzim, glikoz, salgı (hormon) oluşturur. Ayrıca sitoplazmada hücredeki yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılar (organeller) bulunur. (% 65–90`ını su oluşturur ve sitoplazmanın yapısı bozulduğunda hücre ölür.).
1-) Sitoplâzmanın Özellikleri :
1-) Canlıdır.
2-) Renksizdir.
3-) Suda çözünmez.
4-) Hücre zarından geçemez.
5-) Yarı saydamdır.
2-) Sitoplâzmanın Görevleri :
Sitoplâzma hücredeki beslenme, solunum, dolaşım, boşaltım, üreme, sindirim gibi bütün yaşamsal faaliyetlerin gerçekleştiği yerdir. Sitoplâzmada yaşamsal faaliyetleri gerçekleştiren yapılara organel (organcık) denir. Sitoplâzmada bulunan organellerin görevleri farklıdır.
3-) Sitoplâzmada Bulunan Organeller :
Sitoplâzmada farklı görevlere sahip olan; endoplazmik retikulum, ribozom, mitokondri, lizozom, golgi aygıtı (cisimciği), koful, sentrozom (sentrioller), plastitler gibi organeller bulunur. (PİS KEREM GEL)
1-) Mitokondri :
Hücre içerisine alınan besin maddelerinin oksijen gazı ile parçalanarak enerji üretilmesini sağlar.
Vücutta enerji ihtiyacı fazla olan karaciğer, kas, (böbrek) ve sinir (beyin) hücrelerindeki mitokondri sayısı diğer hücrelerdekinden daha fazladır.
2-) Koful :
Hücre içerisine alınan su ve besinler ile hücrede oluşan atık maddelerin depolanmasını, bu atık maddelerin hücre dışına atılmasını ve bazı besinlerin sindirilmesini sağlar. Bu nedenle hücre içerisinde depolama, boşaltım ve sindirimde görevlidir.
Bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda, hayvan hücrelerinde küçük ve çok sayıdadır.
3-) Kloroplast :
Bitkilerin yeşil renkli kısımlarında bulunan yeşil renkli plastitlerdir. Kloroplast, klorofil maddesini taşır ve fotosentez olayı burada gerçekleşir. Klorofil maddesi bitkiye yeşil renk verir ve fotosentez olayında görevlidir.
4-) Endoplazmik Retikulum :
Hücre zarı, diğer organeller ve çekirdek arasında uzanan kanalcıklardır. Hücre içerisinde madde taşınmasını sağlar.
5-) Ribozom :
Virüsler hariç bütün hücrelerde bulunan en küçük organeldir. Hücre içerisinde protein üretiminde görevlidir.
6-) Golgi Aygıtı (Cisimciği) :
Hücre içerisinde ter, süt, yağ, gözyaşı, tükürük, sümük ve bitkilerdeki koku gibi salgıları üreterek bunları bir zarla çevirip paketler.
Vücutta salgı üreten organların hücrelerinde golgi aygıtının sayısı normalden fazladır.
7-) Lizozom :
Genellikle hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz. İnsanlarda akyuvarlar, karaciğer ve dalakta sayısı fazladır ama alyuvarlar hücrelerinde bulunmaz.
Hücre içerisinde büyük besin maddelerinin, hücre içerisinde yaşlanan ve yıpranan organellerin, hücre içine giren zararlı maddelerin ve mikropların parçalanmasını sağlar.
8-) Sentrozom (Sentrioller) :
Sadece hayvan hücrelerinde bulunur, bitki hücrelerinde bulunmaz.
Hücre bölünmesinde görevlidir.
d) Çekirdek :
Hücrenin ortasında bulunan, bir zarla sitoplâzmadan ayrılan, hücredeki bütün yaşamsal faaliyetleri yöneten ve kontrol eden, canlının sahip olduğu kalıtsal özellikleri taşıyan ve organelleri yöneten kısımdır. Çekirdeği alınan hücre yaşayamaz.
Çekirdekte, canlıya ait kalıtsal özellikleri belirleyen yapılar (DNA) bulunur.
|
