Maddenin katı sıvı ve gaz halinin özellikleri

Maddenin Sıvı Hâli

Bulundukları ortamda yayılır,

Kabına sığmaz taşar.

Küçük deliklerden bile kaçar.

Örnektir ona hava, buhar 

Nedir maddenin bu hâli çocuklar?

Sıvı hâldeki maddeler kap değiştikçe şekil değiştirir. Örneğin, sıvı hâlde bulunan süt, bardağa konulduğunda bardağın; kavanoza konulduğunda ise kavanozun şeklini alır. Yere döküldüğünde ise yayılarak yüzeyin şeklini alır. Akma özelliğinden dolayı sıvıların belirli bir şekli yoktur, konuldukları kabın şeklini alır.

Maddenin Katı Hâli

Evirsen de çevirsen de

Bellidir duruşu,

Çünkü sabittir şekli.

İncelersen kalemini, silgini,

Anlarsın maddenin bu hâlini.

Katı hâlde bulunan kalem, silgi ve ataşımızın şekillerini inceleyelim. Katı hâldeki maddelerin belirli bir şekli vardır. Konuldukları kap değiştiğinde şekillerinde bir farklılık olmaz, bulundukları kabın şeklini almaz. Dışarıdan bir etki olmadıkça da katı maddelerin şekilleri değişmez. Peki, tuz, mercimek, pirinç gibi küçük taneli maddelerin şekilleri hakkında neler söyleyebiliriz? Bu tür maddeler farklı kaplara konulduğunda şekilleri değişir mi? Toz şeker, tuz, un, toz deterjan, kum gibi maddeler küçük taneli katılardır. Küçük taneleri katıların taneleri katı gibi davranmasına rağmen bu katılar sıvılar gibi davranarak akarlar. Bu özelliklerinden dolayı konuldukları kabın şeklini alırlar. Örneğin, bir miktar mercimek bardağa konulduğunda bardağın, kavanoza konulduğunda kavanozun şeklini alır.Mercimek tanesi katı hâldedir. Bir avuç mercimek bir araya geldiğinde de yine katı hâldedir. Çünkü her bir tanenin yine belirli bir şekli vardır. Örneğimizde olduğu gibi küçük taneli katıların, bir araya geldiklerinde, sıvılar gibi konuldukları kabın şeklini alması tanelerinin çok küçük olmasındandır

Maddenin Gaz Hâli

İstemez sabit durmak asla,

Değiştirir şeklini kaptan kaba.

İşin gizemi akmasında;

Su, benzin örnektir ona -

Bulamadın mı maddenin bu hâlini hâlâ?

Madde katı ve sıvı dışında gaz hâlinde de bulunabilir. Örneğin, hava gaz hâldedir. Havayı göremesek de var olduğunu birçok olayla fark ederiz. Soluk alıp verdiğimizde akciğerlerimize dolan madde havadır. Balonu şişirdiğimizde balon hangi madde ile dolar? Havanın varlığını rüzgâr, fırtına gibi hava olaylarında da hissederiz. Denize daldığımızda çıkan kabarcıklar, bisiklet veya araba tekerleğinin şişmesi de havanın varlığını açıklar. Isınmada kullandığımız doğal gaz, solunum sırasında aldığımız oksijen gibi maddeler gaz hâlde bulunur. Gazların sahip olduğu özelliklerden birisi bulundukları ortamda yayılmalarıdır. Bacalardan çıkan dumanı bir süre sonra göremeyişimiz, onun bulunduğu ortamda yayılmasından kaynaklanır. Kolonya ve parfüm şişedeyken sıvı hâlde bulunur. Püskürtüldüklerinden bir süre sonra kokusu bulunduğumuz ortamı sarar. Bunun sebebi kolonya ve parfümün püskürtüldükten sonra gaz hâle geçmesi ve gazın ortamda yayılmasıdır Gazların bir diğer özelliği de çok küçük gözeneklerden kaçabilmesidir. Örneğin, iğneyle deldiğimiz bir balonu şişirdiğimizde bu küçük gözenekten hava çıkar ve bir süre sonra balon söner. Benzer şekilde tüp kullanılan bir ocağın açık unutulması durumunda tüpteki sıkıştırılmış gaz, ocağın gözeneklerinden çıkarak ortama yayılır. Böylece gazın kokusunu alarak bu tehlikeli durumu fark ederiz. 

MEB Ders Kitabı