Ses ışıktan farklı olarak yayılmak için maddesel ortama ihtiyaç duyar.
Astronotlar birbirlerine seslerini duyuramazlar. Ancak radyo sinyalleri ile sesli iletişim kurabilirler. Uzayda maddesel ortam olmadığı için ses yayılmaz. Bu sayede güneşteki patlamaların, gezegenlerin dönerken, gök taşlarının uzayda gezerken oluşturdukları titreşimlerin bize ses olarak ulaşmasını engellenmiş olur. Uzay sessizdir.
Ses de ışık gibi yansır mı?
Işığın parlak ve pürüzsüz yüzeylerden yansıması günlük hayatımızı kolaylaştırır. Bu sayede sadece isteğimiz alanı aydınlatabilir ışık kirliliğini engellemiş oluruz.
Ses de sert ve pürüzsüz yüzeylerde büyük oranda yansır. Bu bize ses kaynağından gelen sesi sadece istediğimiz alanda duyurmamıza yardımcı olur. Gereksiz ses kirliliğini ve enerji kaybını engeller.
Etkinlik; Ses Nasıl Yol Alır?
Neler Gerekiyor?
*Su
*Derin olmayan bir tepsi
*İki kalem
*Kaşık
 
Nasıl Bir Yol izleyelim?
*Tepsiye biraz su koyun. Durgunlaşıncaya kadar bekleyin.
*Bir kaşık ile su yüzeyine dokunun. Her yöne dalgalar oluşturun. Su durgunlaştıkça tekrar dalga oluşturabilirsiniz. Havadaki ses dalgaları da bu şekilde yayılır.
*Daha sonra şekildeki gibi kalemleri tepsiye koyun. Bir bantla kalemleri sabitleyebilirsiniz.
*Kaşığı kalemlerin birbirine yakın olduğu tarafa dokundurarak dalgalar oluşturabilirsin.
Aşağıdaki soruları cevaplayalım.
Kalemler ile yaptığın etkinlikte dalgalar nasıl yayıldı?
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Kalemler ile yaptığın etkinlikte su dalgaların yayılışını megafonda sesin yayılışı ile bir benzerlik kurabilir misin?
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Sesin yansıması hayatımızı nasıl kolaylaştırır?
 
Yarasa çıkardığı sesin cisimlerden yansıması ve kendine ulaşması için geçen süreden cisimlerin kendine olan uzaklığını hesap eder. Bu sayede cisimlerin yerini tayın edip onlara çarpmaz. Aynı şekilde yunuslarda çıkardığı seslerin avlarından yansıyan sesler ile yerlerini tespit eder.
Bilim adamları da canlıların bu özelliklerinden faydalanarak sonar, radar ve ultrason gibi teknolojik cihazlar tasarlamıştır.
Aşağıdaki cihazlar ve kullanım alanlarını ile ilgili araştırma yapalım.
Sonar
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Radar
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Ultroson
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Sizce maden yataklarının, yerkabuğundaki kırıkların( faylar), fosillerin, yer altı su kayaklarının tespitinde sesin yansıması nasıl kullanılabilir?
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Ses Hayatımızın Neresinde?
Ses farklı ortamlarda farklı hızda yayılır. Buda farklı duyulmasına sebep olur. Maden ocaklarında metan gazı patlamalara neden olabilir. Belli aralıklar ile maden ocaklarında otomatik olarak çalınan düdüklerden çıkan sesler ortamda metan gazı var ise farklı duyulacaktır. Bu ön uyarı sistemi olarak kullanılır.
Balıkçılar sonarı nasıl kullanır?
Karadeniz de balık avlayan ticari balık tekneleri sonar cihazı kullanır. Bu sayede ses dalgalarını kullanarak balığın gemiye olan uzaklığını, hızını, balığın ne kadar derinlikte bulunduğunu ve açısını belirlerler. Sonrasında bu bilgiler ışığında ağlarını atarak balıkların soframıza ulaşım yolculuğunu başlatırlar. Sesin sualtında yayılmasını ve yansımasını değerlendiren bu cihazlar balıkçıların işini çok kolaylaştırır.
 
Sesin bir yüzeye çarpıp geri dönmesine yankı denir. Boş bir salonda, bir dağın yamacında sesimizi geri duymamızın sebebi yankıdır. Yankının oluşması için ses kaynağı ile sesin yansıyacağı yüzey arasında 17 metreden büyük olmalıdır. Aradaki mesafe 17 metreden daha küçük olursa kulağımız yankı ile ses kaynağından çıkan sesi ayırt edemez.
Bazen de sesin yansımasını istemeyiz. Bu sebeple yumuşak ve pürüzlü yüzeyler ile sesi soğururuz. Boş bir evde ses sert duvarlardan yansır ve tekrar duyulur. Eşyalı bir evde, ise ses bu eşyalardaki yumuşak yüzeylerce soğrulur. Az bir bölümü geri yansıyabilir.
Konferans salonlarında, sınıfta, düğün salonlarında, sinemalarda, ses kayıt stüdyolarında, hava alanlarında, duvar yüzeyler sesi soğuran yumuşak malzeme ile kaplanmışıdır. Bu sayede ses de yansıma çok az olur.
Bilgi dağarcığı
Suyun altında sesin hangi yönden geldiğini anlayabilir miyiz?
 
Suyun altında ses havadaki hızına göre yaklaşık dört kat hızlı yayılır. Dalgıçlar su altındaki en ufak sesleri bile rahatlıkla duyarlar. Havada ses suya göre yavaş hareket ettiğinden iki kulak zarına farklı zamanlarda ulaşır. Bu sayede beyin sesin geldiği tarafı anlayabilir. Fakat su içinde bu fark çok azaldığı için beyin tarafından algılanmaz. Sesi duyar fakat hangi yönden geldiğini anlayamaz. Her yönden geliyormuş gibi algılanır.
Hazırlayan: Fatih Akyüz
|
