Transformatörler

Alternatif akımın gerilimini (potansiyel farkını = voltajını) değiştirmek yani yükseltip alçaltmak için kullanılan araçlara transformatör denir.
Transformatörler, demir çerçeve üzerine sarılan ve birbirine dokunmayan iki bobinden oluşur. Transformatörlerdeki bobinlerin sarım sayıları birbirinden farklıdır.
Transformatörlerde;
• Değiştirilmek istenen voltajın uygulandığı bobine (sarıma) primer (birincil) bobin (sarım) denir.
• Primer bobine uygulanan (değiştirilmek istenen) voltaja (gerilime) primer (birincil) voltaj (gerilim) denir.
• Primer bobinden geçen (değiştirilmek istenen) akıma primer (birincil) akım denir.
• Değiştirilmiş voltajın alındığı bobine (sarıma) sekonder (ikincil) bobin (sarım) denir.
• Sekonder bobinden (değiştirilmiş olarak) alınan voltaja (gerilime) sekonder (ikincil) voltaj (gerilim) denir.
• Sekonder bobinde oluşan (sekonder bobinden geçen) (değiştirilmiş olarak alınan) akıma sekonder (ikincil) akım denir.
Transformatörlerde, primer bobine alternatif akım uygulandığında, primer bobinin sarıldığı demir elektromıknatıslık özelliği kazanır ve etrafında magnetik alan yani magnetik alan kuvvet çizgileri oluşturur. Alternatif akımın yönü sürekli değiştiği için oluşan elektromıknatısın kutupları da değişir.
Primer bobinin oluşturduğu magnetik alan kuvvet çizgileri sekonder bobinden geçer ve sekonder bobinde indüksiyon akımı oluşur. Sekonder bobinde indüksiyon akımı oluşmasının nedeni, primer bobinin oluşturduğu kuvvet çizgilerinin sayısının ve yönünün alternatif akım nedeniyle sürekli değişmesidir.
Sekonder bobinin sarım sayısı farklı olduğu için sekonder bobinde oluşan indüksiyon akımı da farklı olur. Sekonder bobindeki indüksiyon akımı farklı olduğu için sekonder bobinde, primer bobine göre farklı voltaj (potansiyel fark = gerilim) oluşur.
• Transformatörler, sadece alternatif akımın gerilimini değiştirirler. Doğru akımla çalışmazlar. (Bunun nedeni alternatif akımın primer bobinde oluşturduğu elektromıknatısın kuvvet çizgilerinin sayısının ve yönünün değişmesi, doğru akımın oluşturduğu elektromıknatısın kuvvet çizgilerinin sayısının ve yönünün değişmemesidir).
• Transformatörlerde her iki bobindeki elektriksel güçler birbirine eşittir.
• Transformatörlerde, bobindeki sarım sayısı potansiyel fark ile doğru orantılı, akım şiddeti ile ters orantılıdır.
• Bir transformatörde;
– Primer bobindeki sarım sayısı, sekonder bobindeki sarım sayısından fazla ise veya,
– Primer voltaj, sekonder voltajdan fazla ise veya,
– Primer akım, sekonder akımdan küçük ise böyle transformatörlere alçaltıcı (düşürücü) transformatörler denir.
• Bir transformatörde;
– Primer bobindeki sarım sayısı, sekonder bobindeki sarım sayısından az ise veya,
– Primer voltaj, sekonder voltajdan az ise veya,
– Primer akım, sekonder akımdan büyük ise böyle transformatörlere yükseltici transformatörler denir.
• Bir transformatörde sekonder voltajın, primer voltaja oranına değiştirme oranı denir.
 

Hazırlayan: Murat ÜSTÜNDAĞ
Kayseri Mithatpaşa İlköğretim Okulu Fen ve Teknoloji Öğretmeni