ÖNEMLİ BİTKİ ÖRNEKLERİNİN TOPLANMASI VE KOLEKSİYONLARIN YAPILMASI

ÖNEMLİ BİTKİ ÖRNEKLERİNİN TOPLANMASI VE KOLEKSİYONLARIN YAPILMASI



Bitkiler hakkında edinilecek bilgiler, uygulamalarla sağlamlaştırılabilir. Bunun için ya bir bitki bahçesine ya da bitki örneklerine gerek vardır. İçinde çok çeşitli bitkilerin yetiştirildiği bir bahçe kolay bulunamayacağına göre bitki örnekleri bulunup, onlar üzerinde çalışma yapmak gerekiyor. Bulunan örneklere daha sonraki yıllarda yenilerini katarak, bunları uzun süre saklamak ve koleksiyon haline getirmek daha yararlı bir çalışma olacaktır. Bitki koleksiyonları, belli kuralla gerekli işlemler göz önünde tutularak hazırlanırsa, yurt bitkilerinin tanınmasında yardımcı olabilir.
Bu kısımda yukarıdaki amaçlar göz önüne alınarak, çeşitli bitkilerin adlandırılmaya hazır bir koleksiyon durumuna nasıl getirileceği işlenecektir. Bu arada bitkilerin toplanma şekilleri ve uygulanabilecek işlemler anlatılacaktır.
Temel özelliklerini yitirmeden kurutularak, kağıt üzerine tutturulan ve çoğu zaman bilimsel akaçlar için kullanılmak üzere saklanılan bitkiler koleksiyonuna HERBERİUM denir.


BİTKİLERİ TOPLAMA VE KURUTMA

Araç ve gereçler:

1- Bitki toplama dosyası ( 24-42 cm boyutlarında )
2- Toplama kutusu ya da torbası ( Omuza asılabilecek şekilde, kapaklı teneke kutukular ya da elde taşınabilecek naylon torbalar )
3- Kurutma ya da gazete kağıdı ( 28-42 cm boyutlarında ve çok sayıda )
4- Bitki kurutma presi ( 28-42 cm boyutlarında madeni iki levha olabileceği gibi tahta da olabilir )
5- Küçük kürek, bel, kazma, çapa ( Bunlardan biri bulunursa köklü, yumrulu ve soğanlı bitki gövdeli bitkilerin topraktan çıkarılması kolaylaşır )
6- Çakı ya da bağcı makası ( Kalın gövde ve dalları kesmekte kullanılır )
7- Öteki araçlar ( Not defteri, toplu iğne, büyüteç, pusula, gezilen yerin haritası ve bitkileri tanımak için anahtar kitaplar )


TOPLAMADA DİKKAT EDİLECEK KURALLAR

a-Gezilen yerdeki bitkilerin hepsinden çok sayıda alınmalıdır
b-Toplanan bitkilerde kök, gövde, yaprak, çiçek tam olarak; sporlu bitkilerde de üreme organlarının tam olarak bulunması gerekir.
c- Toplanan bitkilerin iyi gelişmiş olmaları gerekir. Böcekler tarafından yenmiş, hastalıklı, iyi gelişmemiş bitkiyi tam olarak belirtmeyen örnekler alınmamalıdır.


GENEL AÇIKLAMA

Bitki toplamaya en uygun zaman gündüzdür. Yağmurdan hemen sonraki saatler toplamaya uygun değildir. Diz boyuna kadar olan bitkiler, kök, soğan, yumru gibi toprak alttı organlarıyla birlikte toplanmalıdır. Daha uzun boylu olanların çiçek ve yaprak taşıyan kısımları alınır. Eğer bitkiler kurutma kağıdına sımayacak kadar uzunsa, bir ya da bir kaç yerinden kıvrılarak kurutma kağıdına yerleştirilebilir. Çalı, ağaççık ve ağaçların yaprak, çiçek taşıyan dalları alınmalıdır. Çok büyük ağaçların çiçekleri ve yaprakları ayrı ayrı kurutulur. Çiğdem, safran gibi çiçek ve yaprakları aynı mevsimde açmayan bitkiler ayrı zamanlarda toplanır. Asalak bitkiler konakları ile dikkatlice alını, onlarla kurutulmalıdır. Çok kalın olan kök, yumru ve soğanlar ortalarından ikiye ayrılarak alınırlar. Bitkiler preslere yerleştirilinceye kadar toplama kutusunda veya torbasında saklanabilir. Nazik bitkiler bunlar içinde çabuk bozulacağından, toplama dosyalarında saklanılmaları daha uygun olur. Toplanan her bitki gazete veya kolay nem çeken bir kağıdın arasına konur. Bu kağıt, içindeki ile toplama kutusuna alınır. Üzerine bir iki gazete yerleştirilir. İkinci toplanan bitki aynı şekilde yerleştirme kağıdı arasında, dosyadaki birinci bitkinin üzerine konur. Böylece üçüncü, dördüncü bitkiler birbirini izleyerek toplama dosyasına alınır.


BİTKİLER HAKKINDA NOT ALMA


Bitki toplama dosyasına yerleştirilmiş olan her bitkinin yanına aşağıdaki notları toplayan bir not konulmalıdır:

1-Bitkinin bulunduğu yer : Köy, dağ, tepe, vadi, vb
2-Bitkinin yetiştiği yer : Ormanlık, çalılık, nehir kenarı, kayalık, iklim özellikleri vb
3-Denizde yükseklik : Toplamanın yapıldığı yerin çeşitli ağaçlarla ölçülen yüksekliği ya da tahmini yüksekliği
4-Tarih : Bitkinin toplandığı tarih
5-Bitki kuruyunca kaybolacak özellikler: Çiçek rengi ve bitkinin ağaç, çalı olduğu
6-Toplayanın adı ve soyadı




KURUTMA

Bitkilerin buruşmaması ve doğal durumlarını yitirmemesi için sıkıştırılarak yassı bir şekilde kurutulmaları gerekir. Toplama dosyasında getirilen bitkiler, hemen presleri konulmalıdır. Kurutma preslerine yerleştirme işi toplama dosyasında anlatıldığı gibi yapılmalıdır. Örnekler arasına biraz daha fazla gazete kağıdı koymak iyi olur. Preslere konulan örnekler birer birer elden geçirilerek, katlanmış veya üst üste gelmiş duruşlar düzeltilmelidir.
Etli bitkiler önce kaynar suya ya da alkole tutulursa daha kolay kurur. Haşhaşgillerdin olan bitkilerin yaprakları kolay döküldüğünden, bunları düz ve kalınca kartonlar arasına koyarak kurutmak gerekir.
Kurutma presleri güneşli, rüzgarlı yerlerde tutulursa içinde bitkilerin kuruması daha kolay olur. Kapalı ve nemli havalarda ocak ya soba yanında kurutma yapılabilir. Kurutmaya bırakılan bitkilerin kağıtları ilk günler daha çok değiştirilmelidir. Çıkarılan çok ıslanmış kağıtlar, kurutularak tekrar kullanılabilir.



HERBARYUM KURMA

Kurumuş olan bitkiler 28-42 cm boyutlarındaki kartonlara tutturulur. Tutturma zamklı kağıt şeritlerle yapılabildiği gibi plastik bantlarla da yapılabilir. Kurumuş bitkiler, ince kağıtlara tutturulursa, alınıp konulurken çabuk kırılır. Bitkinin yapıştırıldığı kartonların sağ ya da sol alt köşesine sınıf, familya, bitkinin Türkçe ve Latince adı, bulunduğu yer ve tarih yazılı olan etiket yapıştırılmalıdır.
Her karton, üzerindeki bitki türü ile birlikte bir yüzü 30-45 cm boyutlarında, ortadan ikiye katlanmış ambalaj kağıtları arasına konulur. Her familya için 30-45 cm boyutlarında karton dosya hazırlanır. Bir familyanın bütün örnekleri bir dosya kağıdına sığmıyorsa, ikinci bir karton dosya hazırlanır, artanlar ona konur. Böylece bitkiler adlandırmaya hazır duruma gelmiş olur. Adı bilinmeyenler varsa, aynı bitkiden iki tanesini iki ayrı kartona yapıştırırız. Her iki kartona da aynı numarayı yazarız. Bitkilerden birini kendimizde bırakırız, diğerini bu işle uğraşan kurumlara göndeririz. Kurumların gönderdiği numaranın karşısına yazdığı adı kendimizdeki kartona yazarız. Koleksiyonlar ayrı bir odada, bu iş hazırlanmış dolaplarda saklanmalıdır. Dolaplar ve oda zararlılara karşı korunmalıdır.

Hazırlayan:Yasemin Angin