Düşünme becerimiz, yeni bilgiyi ne kadar iyi alabilmemiz ve işleyebilmemiz üzerinde etkilidir. (Shalawaÿ, L.1997, s: 117)
Düşünmeyi bilmek, iyi bir eğitimin öğrencilere kazandırdığı bir beceri olmalıdır.
Bu becerinin geliştirilebilmesi için sınıfta kullanılan zamanın bir bölümü öğrencilere bir konuyu sadece hatırlamaları için değil, bunun nedenini sorgulamaları ve düşünmelerini sağlamak için kullanılmalıdır.
Özellikle zor öğrenen öğrencilerin bu zamana daha fazla ihtiyacı vardır.

BUNU NASIL SAĞLARIZ ?
DÜŞÜNME ATMOSFERİ YARATARAK
Her konuda olduğu gibi düşünmeyi öğrenmek de bu konu üzerinde pratik yapmayı gerektirir. Bazı eğitimciler düşünme atmosferi yaratmak için aşağıdaki önerilerde bulunmaktadırlar.
3. Erken başlayın. Düşünmeyi öğrenmek ve hayal gücünü genişletmek mümkün olduğunca erken hatta okul öncesi döneme kadar inen bir yaşta başlamalıdır.
5. Öğrencileri sanat ile tanıştırın.,
6. Onları müzelere ve konserlere götürün.
7. Onları gördükleri ve duydukları şeyler hakkında düşünmeleri için teşvik edin.
8. Onlara çok sayıda "Eğer...... olsa ne olurdu.?, .. ...ya...... ise" gibi sorular sorarak onları düşündürün.
9. Şaka yapın. Şakalar, kelime oyunları ve nükteler, kelimelerin ve durumların farklı perspektiflerden değerlendirilmesi olduğu için düşünmeyi sağlar.
10. Öğrencilere bütün yönlerden bakmayı öğretin.
12. Öğrencileri eğilimleri ve kalıpları bulmaları ve bağlantılar kurmaları için teşvik edin. "Bu bilgi ile geçen hafta öğrendiğim bilgi arasında nasıl bağlantı kurabilirim?" sorusunun cevabı ile bağlantılar kurma becerisi öğrenmenin anahtarıdır.
13. Alışılmadık sorular sorun. "Bütün arabaları sarıya boyarsak ne olur`?" "İnsanlara uçma becerisi nasıl kazandırabiliriz?", "Dünyanın bir tarafı daima gece öbür tarafı daima gündüz olsa neler olur?" gibi tek cevabı olmayan ve ilginç fikirler üretmeye yönelten sorular düşünmeyi geliştirir.
14. Öğrencilere kelimelerin ve kavramların ne anlama geldiğini söylemeyi öğretin. Dikkatlice seçilmiş kusursuz kelimeler fikirleri keskinleştirir. "Ahbaplık ve arkadaşlık kavramları arasındaki fark nedir?", "Bir kişiyi esrarengiz olarak tanımlarsanız ne demek istemişsinizdir?" gibi sorular kavramların ve kelimelerin taşıdıkları anlamaların ortaya konması ve kişilerin ne düşündüğünün açık bir şekilde ortaya konması açısından büyük yarar sağlar.
15. Öğrencileri diğer bakış açılarını dikkate almaları için teşvik edin. Farklı bakış açılarını dinlerken görüş açımız genişler. Aynı olay üzerine yazılmış farklı kitapların olayı ne kadar farklı yorumlar ile ele alacağını örneklerle gösterin.
17. Yazmak, sistematik düşünmeyi kazandırır. Sıklıkla düşüncelerimiz, onları kağıt üzerine dökmeye geçinceye kadar karışıktır ve net değildir.
Bu durumu dikkate alarak öğretmen, öğrencilerin okudukları kitap üzerindeki görüşlerini yazmaları için, o gün öğrendiklerini geçmiş bilgileri ile nasıl yorumladıklarını ve güncel olaylar üzerindeki düşüncelerini yazmaları için teşvik etmelidir.
DOĞRU SORULAR SORARAK
Doğru soru,
• düşünmeyi başlatır,
• öğrencilerin yaratıcılıklarını ve kendi görüşlerini geliştirmelerinde ihtiyaç duyacakları pratik yapma fırsatını verir.
Araştırmalar göstermektedir ki, öğretmenler bir derste onlarca soru sormasına rağmen bu soruların % 90`ın cevabı ezberlenen bilgilerdir.
Çeşitli amaçlara hizmet edecek şekilde sorular sorulabileceği gibi öğrencilerin düşünmesini sağlamak için de sorular sormak gerekir.
Düşünmeyi sağlayacak sorular sormak için aşağıda sekiz doğru soru sorma stratejisi önerilmektedir. (Shalaway, L.1997, s: 121-122)
Strateji 1 : Evet, Ama Neden?
• Öğrencilere bir cevabın neden doğru olduğunu sorun.
• Bu, temel bilginin bilinmesinin yanı sıra, bu bilgilerin kullanılmasını öğretir.
Strateji 2 : Faydası Nedir?
• Bilginin kullanımına odaklanmış sorular sorun.
o Örnek : Bitkilerin büyümesi üzerinde ışığın etkisini bilmemizin faydası nedir?
Öğrenciler, “bahçede bitkileri nereye dikeceğimize veya hangi bitkilerin ışığın gelişine göre daha uygun olduğuna karar verebilmemiz için” gibi cevaplar verebilirler.
Bu şekilde sorulan soruların cevapları her ne olursa olsun öğrencilerin bilgiyi kullanmalarını sağladığı için kalıcı olurlar.
Strateji 3 : Şimdi Fark Nedir?
Bir yeniliğin veya değişimin uygulanması ile ilgili sorular sorun. Bu tür soruların sorulmasına yönelik olarak aşağıdaki taktikler önerilmektedir.
• Uyarlamak. Bir fikri farklı bir biçime çevirerek sorun.
o Örnek : Bazı hayvanlar gibi insanlar da kış uykusuna yatsalardı neler olurdu?
• Değiştirmek. Bir olayı, öyküyü v.b. biraz değiştirerek sorun.
o Örnek : Eğer Hansel ve Cratel ormanda yanlarına bir harita almış olsalardı neler olurdu?
• Yerine Geçirmek. Bir şeyi bir başka şeyin yerine geçirerek sorun.
o Örnek : Ekmeğin arasına elma koyarak tost yaparsak tadı nasıl olur`?
• Büyütmek. Bir konuya eklemeler yaparak; çoğaltarak genişleterek sorun.
o Örnek : Newton` un dördüncü yasası ne olacaktı?
• Küçültmek.Bir konuyu küçülterek, parçalara bölerek veya bazı bölümlerini iptal ederek sorun.
o Örnek : Yerçekimi ortadan kalksa Dünyada yaşam nasıl olur?
• Yeniden Düzenlemek.Sıralamaları değiştirerek sorun.
o Örnek : A harfi en son Z harfi ilk harf olaydı alfabedeki sıralama nasıl olurdu?
• Ters Çevirmek :Olayları tam tersinden sorun.
o Örnek : Sabah yatıp akşam kalkarsak neler olur?
• Birleştirerek. İki veya daha fazla şeyi birleştirerek sorun.
o Örnek : Her kıta bir devlet olsa neler olur?
Strateji 4 :İspatlayabilir misiniz?
Öğrencilerin formüle ederek veya savunarak ispatlayacakları sorular sorun. Bu türdeki sorular, öğrencilerin kuramlar, formülleri v.b. üzerinde sorgulayıcı bir şekilde düşünmeye başlamalarını sağlar.
Örnek : Bir dörtgenin alanını bulmak için kullandıkları formül her zaman doğru sonuç verir mi? Neden?
Strateji 5 : Doğru, Yanlış veya Hiç biri?
Ezberlenmiş bilgi ile cevaplandırılan sorular arkasından neden bu şekilde olduğunu sorun.
• Örnek : Türkiye`de kaç ilin olduğunu sorduktan sonra illerin neden I , 2, 3, 4 gibi sayılar ile adlandırılmayıp da her birine ayrı isim verildiğini sorun.
Strateji 6 : Nedir? yerine neden?
Öğrencileri dikkatli bir analize yönelten birden fazla doğru cevabı olan sorular sorun. Bu strateji öğrencilere temel becerilerin kazandırılmasında etkilidir.
• Örnek : Sıfatın tanımını yaptırmak yerine bir cümle içerisinde uygun yerdeki boşluğun bir kelime ile doldurulmasını isteyin ve neden bu kelimeyi kullandığını sorun.
Strateji 7 : Benzer veya farklı Kavramları, olguları, olayları değerlendirerek karşılaştırmayı gerektiren Sorular sorun.
• Örnek : Atatürk ile Fatih Sultan Mehmet`in yaptıklarının benzerliklerini ve farklılıklarını sorun,
Strateji 8 : Sıra dışı bağlantılar,
Sıra dışı ve yaratıcı fikirler gerektiren sorular sorun.
• Örnek : Kavramları öğretirken bunların alışılagelmiş eylemler ve alışkanlıklar ile bağlantısının dışında kullanımını isteyin.
ÖĞRENCİLERİN SORDUĞU SORULARLA
Kimi zaman roller değişir soruları öğrenciler sorar. Öğrenciler,
• sordukları sorular ile bilgi almak,
• diğer öğrencilere farklı bir bakış kazandırmak veya
• onlara fikir vermek için soruları kullanırlar.
Ayrıca öğrencilerin sorduğu sorular, öğretmenin yanlış anlaşılan veya karıştırılan yerleri belirlemesine yardımcı olur. Ancak, soru sormak riskli bir iştir. Sınıf arkadaşları arasında aptal yerine düşme veya öğretmeni zor durumda bırakılmak için soru sormak gibi yanlış anlaşılma riski vardır.
Bu nedenle, herkesin birbirine güven duyduğu bir ortamda öğrenciler rahatlıkla soru sorabilirler. Öğrencilerin rahatlıkla sorular sorabildiği bir ortam onların düşünmeyi bilip bilmedikleri ve nasıl düşündükleri konusunda öğretmenlere ipuçları vereceği için teşvik edilmeli, ödüllendirilmeli ve öğretim sürecinde bir alışkanlık durumuna getirilmelidir. Unutmamak gerekir ki düşünmeyen beyin sorgulamaz.
YARATICILIK TEŞVİK EDİLEREK
Eğitimci Barbara Clark (1992) tarafından yaratıcılık; "insanların bilişi, duyguları, eylemleri ve sezgilerini de kapsayan bütün fonksiyonlarının sentezi" olarak tanımlanmaktadır. (Shalaway, L.1997, s: 119)
• Yaratıcı kişiler farklı bakış açısına sahip kişilerdir.
• Problemlere yeni bir perspektiften bakar ise, olması gerektiğinden çok nasıl olması gerektiği konusunda odaklanırlar.
Öğrencilerde yaratıcılığının desteklemesi için uygulanabilecek bazı teknikler aşağıda belirtilmiştir.
• Rol yapma.
Bu teknik ile öğrencilerin kendilerini bir başkasının veya bir karakterin yerine koyması istenir ve onun perspektifinden bakarak ele alınan konuyu incelemesi istenir. Böylece, öğrencilere yazılı olarak veya sözlü olarak düşüncelerini açıklaması fırsatı sağlanır. Eğer ... ... olsaydı? Soru,şekli ile öğrencilerin verilen bir konu üzerinde düşünmeye başlamaları sağlanır.
Örneğin; Eğer toplum kurallarını çocuklar koysaydı bu kurallar nasıl olurdu? ,
• Eğer dünyada yerçekimi olmasaydı neler olurdu? ,
• Eğer balinalarla iletişim kurabilseydik neler olurdu? gibi sorular ile yaratıcı düşünce teşvik edilir.
Parçaları üzerinde düşünerek pratik yapma.
• Okul ile bir ağaç arasındaki benzerlikler nelerdir?
• Bir insan ile kitap arsında nasıl bir benzerlik bulunur? gibi sorular ile öğrenciler bütünün parçalarını karşılaştırmalı olarak düşünmeye sevk edilebilirler.
Açık uçlu problemleri çözme.
• Kürdanlar ve silgi parçaları kullanarak nasıl bir bina maketi yaparsınız?
• Hangi atık maddeleri kullanarak ne gibi sanatsal eserler yapabilirsiniz? gibi sorular sorarak öğrencilerin dikkati farklı şeyler üzerinde düşünmeye sevk edilebilir.
HAYAL GÜCÜNÜ GENİŞLETEREK
• Hayal gücü doğal akıcılığı olan bir düşünme biçimidir ve çok hassastır. küçümsendiğinde veya eleştirilerek, ilgisizlikle dinlendiğinde hemen durur. Hayal gücü, yaratıcılığın aracı olduğu için hassasiyetle dinlenmeli ve önemsenmelidir.
o Örneğin; buzul çağında donmuş topraklar üzerinde insanlar yaşaydı nasıl tarım yaparlardı?
o bu çağda yaşayan bir ailenin yaşayışı nasıl olurdu?
o Aile fertlerinin sorumlulukları neler olurdu?
o hatta bu çağdaki okul nasıl olurdu?
Gibi öğrencilere sorulacak sorular ile öğrencilerin hayal güçleri harekete geçirilebilir dolayası ile düşünmeye yönlendirilebilirler.
ÖDEVLER; (NE OLMAMALI ? )
• Öğrenciler sadece güçlük çeksin diye bir iş,
• Öğrencilere Sınıfta Tamamlayamadıkları Çalışmaları Tamamlama Fırsatı.
• Öğrencileri Sınıfta Oyalama,
• Öğrencilere Ceza,
• Öğrencilerin Kendi Kendilerine Öğrenme Yöntemi,
• Velide İlgili Öğretmen İmajı Yaratmak İçin,
• Not Vermek İçin, olmamalı ! ! !
ÖDEVLER NASIL OLMALI
• Amacı ve tamamlamanın neden önemli olduğu açıklanmalı,
• Öğrencinin zamanına ve emeğine değmeli,
• Velileri öğrenciye uygun çalışma ortamı hazırlamak için teşvik etmeli,
• Öğrencinin emeğinin dikkate alındığını göstermek için toplanmalı, kontrol edilmeli ve üzerinde tartışılmalı,
• Öğrencilerin kişiliklerini ortaya koymalarına fırsat vermeli,
• Öğrencilerin yaratıcılıklarına fırsat sağlayarak öğrenme deneyimlerini zenginleştirmeli,
• Öğrencileri araştırmaya yöneltmeli,
------------------------------------------------------------ 0 -----------------------------------------------------------

Kaynakça
• Clark, Barbara. (1992). Groving up Gifted (4th edition). New York: Macmillan Publ. Co.
• Shalaway, L. (1997). Learning to Teach. scholastic Inc., 2931 East McCarty Street, jefferson City, MO, 65102

Hazırlayan
Ayşe Nur Çetinkaya