Oxford İngilizce sözlüğe göre: 15. yüzyılın Ortalarında rubric bir kitabın farklı bölümlerinin başlıkları demekti. 30-40 yıl öncesinde rubric eğitimciler arasında yeni anlamını almaya başlamıştır.
Rubric, değerlendirmeleri ya da etkinlikleri puanlarken takip etmek için bir rehberdir. Önemle belirtmekten gelen rubric`in orijinal tanımı geçmişte büyük ihtimalle öğrenci kağıtlarını derecelendirmenin bir sonucu olarak türetilmiş bir terimdir. Bugün ise bir ölçme veya etkinliğin tamamının ya da bölümlerinin nasıl puanlanacağını ana hatlarıyla anlatmayı ifade ediyor. Seçilen ve düzenlenen rubric tipini belirleyen kriter ölçmenin odağını veya amacını oluşturabilir.
Pate, Homestead ve McGinnis (1993)`in belirttiklerine göre rubric kabul edilebilir ya da edilemez performansının sınırlarının öğrenciler ve öğretmenler için açıkça belirlenen kriter grubu ölçeğidir.
Rubric portfolyonun puanlanmasında ve yazılı performansın değerlendirilmesinde kullanılmaktadır.
DEĞERLENDİRMEDE RUBRIC KULLANMANIN AVANTAJLARI:
• Daha objektif ve tutarlı ölçmeye izin verir.
• Öğretmenler belirli zamanlarda kriterlerini açıklayabilirler.
• Öğrenci çalışmasının nasıl değerlendirileceğini ve ne beklendiğini açıkça görür.
• Öğrenci kendi performansında kullanılacak kriter hakkında bilgi sahibi olduğundan ilerleyebilir.
• Eğitimin etkisine ilişkin dönüt vermede yardımcı olur.
• Gelişmeyi ölçmek ve belgelemek için ölçütler sağlar.
Rubrici iki alt başlık altında inceleyebiliriz:
1. Analitik Rubric
2. Holistik Rubric
1. ANALİTİK RUBRIC
Analitik rubric bir değerlendirmenin farklı bölümlerindeki çok belirli cevapları puanlamada kullanılır. Değerlendirmenin her bölümünden bütün puanlar öğrencinin performansın seviyesini ve toplam puanını belirlemek için toplanır. Puanlama kriterleri nasıl puan verilebileceği ya da verilemeyeceği konusunda son derece belirlidir.
Analitik rubrici kullananlar öğrencilerin verdiği bütün cevapları tek tek incelemeli ve belirlenmiş kriterlere göre puanlamalıdır. Böylece yanlılık çok az olacaktır. Analitik rubric üründen çok süreçle ilgilendiğinden dolayı, öğrenme eksikliği ya da davranış bozukluğu olan öğrencilerde kullanılması sınırlayıcı olabilir ya da çeşitliliğe izin verebilir. Örneğin, bir öğrenci bir nesnenin kütlesini hatasızca belirleme yeteneğini ölçen ve doğru cevabın 45 gram olduğu bir ödevi tamamladığını düşünelim:
Böyle bir ödeve uygulanmış sınırlayıcı analitik rubric`in örneği şu şekilde olacaktır:
1 puan: Öğrenci nesnenin kütlesini tam 45 gram olarak bulduysa,
0 puan: Öğrenci nesnenin kütlesini 45 gramdan farklı bulduysa veya bir cevap veremediyse,
Analitik rubric`in daha esnek bir uygulanışında birincil yönerge, öğrencinin kullandığı terazinin kalitesi veya zaman ayarlaması ya da öğrencinin yeteneği gibi eğitim dışı konularında değerlendirilmesine dayanılarak değiştirilebilir. Bu durumda öğretmen, hata paylarının yüzdelerle belirlendiği veya olası ölçüm değerlerinin olduğu bir rubrici kullanmak isteyebilir. Değerlendirmenin içindeki her bir ölçme etkinliği belirli puanlama kriterlerine sahip olacaktır. Örneğin:
3 puan: Öğrenci nesnenin kütlesini 44-46 gram olarak belirtmişse,
2 puan: Öğrenci nesnenin kütlesini 42-43 gram veya 47-48 gram olarak belirtmişse,
1 puan: Öğrenci nesnenin kütlesini 42 gramdan az veya 48 gramdan çok belirtmişse,
0 puan: Öğrenci nesnenin kütlesini belirleyemediyse veya cevabı kaydedemediyse,
2. HOLİSTİK RUBRIC
Holistik rubric öğretmen öğrencinin cevabının toplam olarak değerlendirmek istediğinde kullanılır. Holistik rubric süreçten ziyade sonuçla ilgilidir. Analitik puanlamada yapıldığı gibi sonuca ulaşmak için aşılan bireysel basamaklarla ilgilenmekten çok toplam performans ya da sonuçla ilgilenir. Holistik puanlama kriterleri bir problemin çözümünün belirli ve önemli parçalarını yansıtmalıdır. Holistik rubric geliştirirken öğretmenler ilk olarak kullanılacak performans göstergelerini belirlerler(üstün, kabul edilebilir, yetersiz ve kabul edilemez gibi).
Bir holistik rubric puan vermek için kullanılmaz. Onun yerine öğrenci ürünleri veya değerlendirmeleri belirlenen göstergelere göre basit bir şekilde oranlanır.
Pek çok ölçme okuldaki değerlendirmede kullanıldığından dolayı, her gösterge için puanlar belirlenebilir. Örneğin:
3 puan: Çok iyi sonuç veya çözüm
2 puan: Kabul edilebilir sonuç veya çözüm
1 puan: Yetersiz sonuç veya çözüm
0 puan: Kabul edilemez ya da yapılmamış sonuç veya çözüm
Ancak şu da var ki yukarıdaki örnekteki 4 puana dayandırmak gerçek holistik puanlama için yetersiz olacaktır. Test veren performansın her seviyesini daha detaylı belirtmelidir. Yani üstün olma kriteri ayrıntılı olarak verilmelidir.
Bazı eğitimciler holistik rubrici gösteren bir matris kullanmayı uygun bulurlar. Göstergeler bu matrisin üst kısmına ve performanslar en sol kolona yerleştirilir. Matrisin her kutusu için tanımlamalar gerekir. Bu tarz matrisler eğiticiye pek çok performansı kapsayan daha kapsamlı holistik rubric oluşturma avantajı sağlar ve aynı zamanda holistik rubric için gerekli sayfa sayısını azaltır.
3 PUAN: ÜSTÜN PERFORMANS
>>  Hipotez açık bir şekilde belirtilmiş ve gerekli değişkenlerle sınırlandırılmış.
>>  Değişkenler doğru saptanmış ve hiç hatalı saptama yok
>>  Yöntemler açık bir şekilde belirtilmiş –konuların listesi tam ve kontrol değişkenleri açık bir şekilde tanımlanmış—.
>>  Sonuçlar –analiz ve yorumlar dahil—tam ve bütün verileri kapsıyor, bilimsel temellere dayandırılmış, aşırı genellenmiş ya da belirsiz değil.
2 PUAN: KABUL EDİLEBİLİR PERFORMANS
>>  Hipotez oldukça açık fakat bazı değişkenler de olabilirdi veya bir değişken hakkında gerekli ifade eksik.
>>  Bir değişken hariç diğerleri doğru saptanmış.
>>  Pek çok gerekli yöntem açıkça belirtilmiş fakat bir veya iki küçük aşama daha olabilir.
>>  Sonuçlar verilerin çoğunu kapsıyor ve bilimsel temellere dayanıyor fakat ifadeler çok genel.
1 PUAN: DÜŞÜK PERFORMANS
>>  Hipotez açık değil ve çoğu gerekli değişken ihmal edilmiş, fazladan değişkenler bile eklenebilirdi.
>>  İki veya daha fazla değişken doğru bir şekilde tanımlanmamış ve/veya diğer değişkenler yanlış tanımlanmış.
>>  Yöntemlerin çok azı belirtilmiş veya yöntemler açık bir şekilde belirtilmemiş; aşamalar çok fazla gereksiz adım içeriyor ya da gerekli adımlar eksik; materyal listesi tam değil ya da gereksiz maddeler var; kontrol açık bir şeklide belirtilmemiş.
>>  Sonuçlar verinin çoğunu içermiyor, yanlış bilimsel temellere dayanıyor ve ifadeler çok genel.
0 PUAN: KABUL EDİLEMEZ PERFORMANS VEYA YAPILMAMIŞ
>>  Hipotez denenemeyecek kadar yetersiz ya da hiç yok.
>>  Değişkenler yanlış saptanmış veya değişkenlerle ilgili saptama yapılmamış.
>>  Yöntemler belirsiz – materyaller listesi uygun değil, pek çok gereksiz madde içeriyor, kontrol yok ya da uygun değil, YA DA yöntemler belirtilmemiş.
>>  Sonuçlar – verilerle bağlantılı değil, yanlış bilimsel temellere dayanıyor ya da analiz ve yorum yapılmamış.

Kaynak: Zülfikar Deniz; Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Fakültesi