Hiperaktivte çocuklarda yerinde duramama, dikkatini bir konu üzerinde yoğunlaştıramama gibi belirtilerle ortaya çıkan bir öğrenme ve davranış bozukluğudur. Hiperaktivİte bu gün en sık rastlanan rahatsızlıklar arasında görülmekte ve bir çok yönüyle tartışılmaktadır.

Hiperaktivİte tanısı konan çocukların tedavisinde yaygın olarak ilaç kullanılır. İlaç kullanımı., hiperaktivite tanısının ne ölçüde doğru olduğu konusunu özellikle önemli hale getirir. Hiperaktivİte doktorların yanısıra öğretmenler ve anne babalarında temel Özellikleriyle tanıması gereken bir rahatsızlıktır. Bebeklik döneminde ortaya çıktığını düşünürsek, bilhassa anne babaların bu konuda yeterince bilinçli olması gerekir. Aşağıda hiperaktivetenin ne olduğu acılanmaya çalışılmıştır.
Hiperaktivİte Nedir?
Hiperaktivİte kurallara dayalı davranışla ve kronolojik yaşa göre dikkat düzeyinde görülen gelişimsel bir bozukluktur. Hiperaktivİte çocuklarda hareketlilik ve yerinde duramama, dikkatini bir konu üzerinde u/unca bir süre yoğunlaştıramama gibi belirtilerle ortaya çıkan, öğrenme yada davranışı olumsuz etkileyen bir durumdur. Hiperaktivitenin en belirgin özelliği dikkat eksikliğidir. Hiperaktif çocuklarda şu özelliklere rastlanır:
1. Dikkat süresinin kısa olması.
2. Çoğunlukla başladığı işi bitiremcmc.
3. Düşünmeden harekete geçme.
4. Yerinde duramama huzursuzluk.
5. Motor faaliyetlerinin artması.
6. Grup içinde oyunlarda ve sosyal aktivitelerde sıranın kendisine gelmesini bekleyememe. 7. Yönerge alamama.
8. Yaptığı faaliyeti durdurmama yada kendini sınırlayanı ama.
9. Bitirilmemiş bir işten diğerine atlama.
10. Çok konuşma.
11. Sonuçlarını düşünmeden tehlikeli fiziksel aktivitelerle uğraşma; örneğin etrafına bakmadan cadde koşma.
12. Evde yada okulda yapacağı iş için gerekli olan malzemelerini sık sık kaybetme; örneği oyuncaklarını, kitap, kalemlerini.
13. Sesiz oyun oynamada zorluk çekme.
14. Sorulan daha tamamlamadan cevaplamaya kalkışma.
15. Herhangi bir oyunla yaşıtlarıyla aynı zaman süresince meşgul olamama.
Her Hareketli Çocuk Hiperektif Değildir?
Hiperaktif çocuklar bu özelliklerini taşımalarından dolayı genellikle arkadaşlarıyla geçimsizlik yaşamakta, derslerinde başansız olmakta, sosyal ve duygusal yaşamda yeterince olgun davranamamakladır. Ancak bu Özellikler bir çok normal çocukta ve hatta çok zeki çocuklarda da görülebilir. Bu özellikler hiperaktif çocuklarda görülmekle birlikte çocukları hiperaktif olarak tanılamak için yeterli değildir. Çocuğa hiperaktif tanısı konulabilmesi için, yukarıda saydığımız belirtilerin yanı sıra bazı koşullarında bulanması gerekir. Uzmanlar ancak bu ek koşulların var olduğundan kesin surette emin olduktan sonra hiperaktif tanısı koyarlar. Söz konusu ek koşulların önemlileri şöyle sıralanabilir.
*** Belirtilerin bebeklik döneminde başlamış olması.
** Belirtilerin en az 12 aydır devam etmekte olması.
Belirtilerin farklı ortamlarda aynı kalması; örneğin çocuğun evde de okulda da aynı belirtileri göstermesi.
Davranışların çocuğun bulunduğu yaş gurubuna göre açıkça farklı olması.
Ailenin yada öğretmenin çocuğun dikkat azlığı, huzursuzluğu, düşünmeden hareket etmesi gibi durumlardan şikayetçi olması.
Çocukta otizm, psikoz, zeka geriliği gibi başka rahatsızlıkların olmaması da dikkate alınan unsurlardan biridir. Çünkü bu hastalığa sahip çocuklar hiperaküvite İle benzer belirtiler gösterebilirler. Çocuğun hîperaktiviteye mi yoksa bu hastalıklara mı sahip olduğunun anlaşılması ve bu hastalıkların hiperaktivite ile karıştırılmaması İçin belirtilerin netleştirilmesi gerekmektedir. Aynı şekilde çocuğun çok zeki olması durumunda da hiperaktiviteye benzer özellikler görülebilir. Ancak zeki çocuklar hiperaktif çocuklardan farklı olarak, yalnızca bazı ortamlarda dikkat toplayamaz ve yoğunlaşamazlar.
Hiperaktif çocuklar evde ve okulda bir çok davranış problemi yaşarlarken bazı durumlarda da oldukça başarılı olabilirler, örneğin grup içinde sorun yaşayan bu çocuklar teke tek ilişkilerde son derece rahat ve başarılı olabilirler. Her iki cinsiyetteki hiperaktif çocuklar da erkek öğretmen yada erkek doktorlar ile rahat iletişim kurabiliyorlar, yabancı ortamlarda diğer çocuklara güre daha uyumlu ve huzurlu oluyorlar. Örneğin hiperaktif çocuklar doktor muayenesinde çok daha rahat ve sorunsuz olabilirler.
Hiperaktif çocukların ileriki yaşamlarındaki davranışları İncelendiğinde, kaba motor faaliyetlerinin azaldığı, huzursuzluk ve dikkat dağınıklığı sorunlarının aynı kaldığı %30-40`ında başta güven eksikliği olmak üzere başka duygusal problemlerinin devam ettiği görülüyor. Hiperakîif çocukların %50`sinde Öğrenme güçlüğünün kalıcı nitelikte olduğu, sınıfta kalma oranının normal popülasyondan 2-3 kat daha fazla yaşandığı görülmüştür. Hiperaktif çocukların arkadaş ilişkilerindeki sorunlarının kalıcı olduğu, alkol kullanma alışkanlığının ortalamanın üzerinde olduğu, evlilikte geçimsizlik oranının yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ancak yine araştırmalar göstermiştir ki hiperaktif çocukların en az yarısı yetişkin yaşta gerekli uyumu sağlayabilmektedirler.
Hiperaktiveteden çocukların gelecekte en az oranda etkilenmesi için, belirleyici etkenlerin başında; aileden gördükleri desteğin geldiği ve çocukken yeterince sevilmeyen birinin yetişkin yaşta da sevilmeyeccğî belirlemiştir.
Hiperaktivitede Tedavi Yöntemleri
Hiperaktif tanısı olan çocukların tedavisinde iki türlü tedavi yöntemi kullanılmaktadır: ilaç ve psikolojik tedavi. Tedavi süresinde anne babaların öğretmenlerin, psikolog ve doktorların işbirliği yapmaları gerekmektedir. Bu tedavinin amacına ulaşmasında en önemli faktörlerden biridir.
Genel olarak psikolojik tedavide amaçlanan çocuğun kendine özgü yetersizliğini ortaya çıkaracak yöntemleri uygulayıp çocuğu yetiştirici eğitime almak, anne babaya eğitim uygulamak ve son önlem olarak da anne babayı tedaviye almakiır. Hiperaktif çocuğun tedavisine başlamadan önce, anne babaya hiperaktivilenin kalıcı nitelikte bir hastalık olduğunu açıklamak gerekir. Bunu kabullenmede güçlük çeken aile ile terapi yapılır. Bu terapide hiperaktivitede iyileştirme yerine başa çıkma, hakim olma yollan öğretilir ve anne babaya problemli davranışları kontrol edebilmek için çocukla kurulacak ilişkinin düzenlemesinde yardımcı olunur.
Hiperakytif çocuk önce bir dizi davranış ölçeklerinden geçirilir. Bu noktada öğretmen de devreye girer çünkü bu davranış ölçeklerinden bazıları çocuğun okuldaki davranışlarını tespit etmeyi içerir. Bu yüzden davranış ölçeklerinin bazıları öğretmen tarafından çocuğa uygulanır, ayrıca öğretmenin çocuğu gözlemlemesinden tedaviye yarar sağlayacak bilgiler çıkarılabilir. Daha sonra aileden çocuğun her türlü davranışı hakkında bilgi alabilmek için aile ile görüşülüp en son çocuk ile görüşülür ve ondan da bilgiler alınmaya çalışılır. Hiperaktivitenin tedavisinde uzman, aile, öğretmen her an İşbirliği içinde olmalıdır.; çünkü bu hastalıklarla başa çıkmayı kolaylaştırır, tedavide elde edilen başarıyı her çevrede geçerli kılar.
İlaç tedavisinde ise en sık kullanılan ilaçlar amfetamin ve benzeri ilaçlardır. Bu ilaçlar çocuğun davranışı acilen kontrol altına alma, aileyi duygusal açıdan rahatlatma ve diğer terapilere yardımcı olmak amacıyla kullanılmaktadır. İlaçlar konsantrasyon ve dikkat süresini arttırmada, yönergeye uymayı desteklemede, düşünmeden hareket etmeyi ve hareketliliği azaltmada etkili olmaktadır. Ancak bu ilaçların kimi yan etkileri olabilmektedir. Şu da unutulmamalıdır ki ilaçlar çocuğun zeka düzeyini yükseltmede yada okul başarısını arttırmada etkin değildir; çocuğun uyumlu sosyal davranış göstermesini sağlayamaz ve çocuğun sorunlarına devamlı bir çözüm olarak kullanılamaz. Bu nedenle İlaç tedavisinin yanışım mutlaka psikolojik tedavinin de uygulanması gerekmektedir.
KAYNAK: MUTLU ÇOCUK YETİŞTİRMENİN TEMELLERİ Okul ve aile yayınları 1999 Ankara
Hazırlayan: KARABÜK REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ARAŞTIRMA VE YAYIN BÖLÜMÜ ŞUBAT - 2000